ผญา คติสอนใจประจำวันที่ 26 เมษายน 2568:: อ่านผญา 
โพศรีสร้อย ใบบ่ดกนกบ่แก่นหมากบ่หวานจ้อยจ้อย กาเอี้ยงบ่สงวน แปลว่า ต้นโพ ใบไม่ดก นกก็ไม่มาอาศัย ลูกไม่หวานอร่อย นกก็ไม่มากิน หมายถึง หากไม่มีดีทั้งนอกและใน ก็ไม่มีใครอยากคบหา

การละเล่นพื้นบ้านอีสาน  

ทายแต้ม...การละเล่นพื้นบ้าน --- อีสานจุฬาฯ
  หน้าก่อน หน้าถัดไป
๔๐.ทายแต้ม


จำนวนผู้เล่น : ๒ คนขึ้นไป

สถานที่และการเตรียม : หม่องที่พอนั่งล้อมวงได้เหมิดทุกคน เป็นเดิ่น หรือเป็นโต๊ะ กะได้

 

การเล่นทายแต้ม แบ่งออกเป็น

๑) การทายแต้มแบบหนีแพะรับบาป … ผู้ที่โหล่ เป็นแพะ

๒) การทายแต้มแบบหาแพะรับบาป … ผู้ที่แรก เป็นแพะ

๓) การทายแต้มแบบชิงชัย ...ผู้ที่แรก ชนะ


นอกจากนั้น แต่ละแบบ ยังแบ่งออกตามกติกาการเล่นไปอีก แบบละสองกรณีคือ

     (๑) กรณีใช้มือทั้งสองข้าง ... ใช้เมื่อมีผู้เล่นน้อยคน

     (๒) กรณีใช้มือแค่ข้างเดียว ...ใช้เมื่อมีผู้เล่นหลายคน หรือต้องการฮู้ผลอย่างรวดเร็ว

 

การเล่นทายแต้ม ทุกแบบ ทุกกรณี มีกติการร่วม ดังนี้ :

  • การแสดงแต้ม ใช้วิธีชูนิ้วโป้ หุบนิ้วโป้ บ่ชูนิ้วโป้ และบ่หุบนิ้วโป้
  • การชูนิ้วโป้ และการบ่ชูนิ้วโป้ ใช้สำหรับนิ้วโป้ที่หุบอยู่
  • การหุบนิ้วโป้ และการบ่หุบนิ้วโป้ ใช้สำหรับนิ้วโป้ที่ชูอยู่
  • การแสดงแต้ม ให้เฮ็ดให้ทันพร้อมกับคำที่ทายแต้ม
  • การแสดงแต้มที่บ่ทัน หรือช้ากว่าคำทายแต้ม ถือว่าเป็นโมฆะ
  • การแสดงแต้ม สิแสดงคนละจักแต้มกะได้
  • จำนวนนิ้วโป้ที่ชูอยู่ คือจำนวนแต้มที่แสดง... จำนวนนิ้วโปที่ชูอยู่ ของทุกคนรวมกัน คือจำนวนรวมนิ้วโป้ ซึ่งเป็นจำนวนที่ต้องทายให้ถืก


 

การทายแต้มแบบหนีแพะรับบาป

ผู้ที่โหล่ เป็นแพะ ดังนั้น ผู้ทายกะพยายามทายให้ถืก เพื่อบ่เป็นผู้ที่โหล่ แบ่งออกเป็น

(๑) กรณีใช้มือทั้งสองข้าง … ใช้เมื่อมีผู้เล่นน้อยคน

(๒) กรณีใช้มือแค่ข้างเดียว ...ใช้เมื่อมีผู้เล่นหลายคน

 

(๑) ทายแต้มแบบหนีแพะ...กรณีใช้มือสองข้าง

กติกา สำหรับกรณีใช้มือทั้งสองข้าง

  • คนที่เหลือสองมือ ถ้าทายถืก ให้เอามือออกข้างหนึ่ง เหลือไว้ข้างหนึ่ง แล้วกะได้ทายต่อ
  • คนที่เหลือมือเดียว ถ้าทายถืกให้เอามือข้างที่เหลือนั้นออก ...ถือว่ารอด หรือบ่ถืกทำโทษ
  • คนที่เหลือผู้สุดท้าย ที่โหล่หมู่ เป็นแพะรับบาป ต้องถืกทำโทษ


วิธีการเล่น
: กรณีใช้มือทั้งสองข้าง

ผู้เล่นทุกคน นั่งล้อมวงกัน แต่ละคน กำมือเด่เข้าไปกลางวง เทิงสองมือ มือแต่ละข้างกำไว้ ในลักษณะนิ้วโป้แนบนิ้วชี้ หันด้านนิ้วโป้ขึ้นทางเทิง อาจสิวางบนพื้น หรือกลางอากาศ กะแล้วแต่ความเหมาะสม

ผู้พาเล่น เป็นคนเริ่มทายคนแรก จากนั้นกะหมุนเวียนไปเรื่อยๆ สิเวียนขวา หรือเวียนซ้าย กะได้ เช่น ผู้พาเล่น เริ่มทาย

“ ทายว่า...สาม ”

ช่วงคำว่า “ ทายว่า …” ...ผู้เล่นทุกคน เตรียมโต เตรียมพร้อมสิแสดงแต้ม

พอคำว่า “ สาม ” … ผู้เล่นทุกคน (รวมทั้งผู้ทาย) กะแสดงแต้มของเจ้าของ โดยชู หรือบ่ชูนิ้วโป้

พอจบคำว่า “ สาม ” กะนับนิ้วโป้ทั้งเหมิดที่ชูขึ้น ว่าตรงสามนิ้วตามที่ทายหรือบ่...

หลังการทายแต่ละเทื่อ ผู้เล่น ปล่อยนิ้วโป้ไว้ตามนั้นเลย บ่ต้องหุบลง เช่น คนที่ชูนิ้วโป้ขึ้น กะชูไว้จั่งซั่นล่ะ...

...ถ้าทายถืก ผู้ที่ทายถืกนั้น กะเอามือออกข้างหนึ่ง เหลือไว้ข้างหนึ่ง... จากนั้น ผู้ที่ทายถืกนั้นกะทายต่อ เช่น

“ ทายว่า...ห้า ”

ผู้เล่นทุกคน กะแสดงแต้ม ตามที่เจ้าของตัดสินใจ... ถ้าทายถืก ผู้ที่ทายถืกนั้น กะเอามือข้างที่เหลือออก... ผู้ที่เอามือออกได้เทิงสองข้างก่อน ถือว่ารอดจากการเป็นแพะรับบาป บ่ถืกทำโทษ จากนั้น กะนั่งพักเบิ่งผู้อื่นเล่นต่อไป

ถ้าทายบ่ถืก... ผู้อื่นคนต่อไป กะทาย ...วนเวียนไปเรื่อยๆ จนหาแพะรับบาปได้ ซึ่งผู้ที่เหลือเป็นคนสุดท้าย คือแพะ กะสิถืกทำโทษ โดยให้กินน้ำ ให้กินเหล้า แล้วแต่ผู้เล่นสิตกลงกัน


 

(๒) ทายแต้มแบบหนีแพะ...กรณีใช้มือข้างเดียว

กติกา สำหรับกรณีใช้มือข้างเดียว

  • คนที่ทายถืก ให้เอามือออก ...ถือว่ารอด หรือบ่ถืกทำโทษ
  • คนที่เหลือผู้สุดท้าย ที่โหล่หมู่ เป็นแพะรับบาป ต้องถืกทำโทษ

 
วิธีการเล่น : กรณีใช้มือข้างเดียว

ผู้เล่นทุกคน นั่งล้อมวงกัน แต่ละคน กำมือเด่เข้าไปกลางวง แค่มือเดียว (ข้างใดข้างหนึ่ง) กำมือไว้ ในลักษณะนิ้วโป้แนบนิ้วชี้ หันด้านนิ้วโป้ขึ้นทางเทิง อาจสิวางบนพื้น หรือกลางอากาศ กะแล้วแต่ความเหมาะสม

ผู้พาเล่น เป็นคนเริ่มทายคนแรก จากนั้นกะหมุนเวียนไปเรื่อยๆ สิเวียนขวา หรือเวียนซ้าย กะได้ เช่น ผู้พาเล่น เริ่มทาย

“ ทายว่า...สาม ”

ช่วงคำว่า “ ทายว่า …” ...ผู้เล่นทุกคน เตรียมโต เตรียมพร้อมสิแสดงแต้ม

พอคำว่า “ สาม ” … ผู้เล่นทุกคน (รวมทั้งผู้ทาย) กะแสดงแต้มของเจ้าของ โดยชู หรือบ่ชูนิ้วโป้

พอจบคำว่า “ สาม ” กะนับนิ้วโป้ทั้งเหมิดที่ชูขึ้น ว่าตรงสามนิ้วตามที่ทายหรือบ่...

หลังการทายแต่ละเทื่อ ผู้เล่น ปล่อยนิ้วโป้ไว้ตามนั้นเลย บ่ต้องหุบลง เช่น คนที่ชูนิ้วโป้ขึ้น กะชูไว้จั่งซั่นล่ะ...

...ถ้าทายถืก ผู้ที่ทายถืกนั้น ถือว่ารอดจากการเป็นแพะรับบาป บ่ถืกทำโทษ จากนั้น กะนั่งพักเบิ่งผู้อื่นเล่นต่อไป

...ถ้าทายบ่ถืก ผู้อื่นคนต่อไปกะทาย ...วนเวียนไปเรื่อยๆ จนหาแพะรับบาปได้ ซึ่งผู้ที่เหลือเป็นคนสุดท้าย คือแพะ กะสิถืกทำโทษ โดยให้กินน้ำ ให้กินเหล้า แล้วแต่ผู้เล่นสิตกลงกัน

 


 

การทายแต้มแบบหาแพะรับบาป

ผู้ที่ทายถืก เป็นแพะ ดังนั้นผู้ทาย กะพยายามทายให้บ่ถืก มักเล่นในกรณี ต้องการได้แพะรับบาปเร็วๆ สิได้ลงโทษเร็วๆ เช่น หาแพะให้กินเหล้า เป็นต้น แบ่งออกเป็น

(๑) กรณีใช้มือทั้งสองข้าง … ใช้เมื่อมีผู้เล่นน้อยคน

(๒) กรณีใช้มือแค่ข้างเดียว ...ใช้เมื่อมีผู้เล่นหลายคน

 

(๑) ทายแต้มแบบหาแพะ...กรณีใช้มือสองข้าง

กติกา สำหรับกรณีใช้มือทั้งสองข้าง

  • จำนวนที่ห้ามทาย เลขทางต่ำ มีสองกรณีคือ กรณีเหลือสองมือ คือ ศูนย์ กับหนึ่ง, กรณีเหลือมือเดียว คือ ศูนย์, ...เลขทางเทิง คือเลขที่เกินจำนวนมือ ของผู้เล่นทั้งเหมิดที่เหลืออยู่ (บ่่รวมมือเจ้าของเข้าไปนำ) เช่น เหลือมือผู้อื่น ๕ มือ มือเจ้าของ ๒ มือ ห้ามทาย ๖ ขึ้นไป
  • จำนวนที่ทายได้ กรณีเหลือสองมือ คือสองขึ้นไป จนถึง จำนวนมือทั้งเหมิดของผู้อื่นที่เหลืออยู่ โดยบ่รวมมือเจ้าของ เช่น เหลือมือผู้อื่น ๕ มือ มือเจ้าของ ๒ มือ จำนวนที่ทายได้คือ ๒-๕
  • จำนวนที่ทายได้ กรณีเหลือมือเดียว คือหนึ่งขึ้นไป จนถึง จำนวนมือทั้งเหมิดของผู้อื่นที่เหลืออยู่ โดยบ่รวมมือเจ้าของ เช่น เหลือมือผู้อื่น ๕ มือ มือเจ้าของ ๑ มือ จำนวนที่ทายได้คือ ๑-๕
  • คนที่เหลือสองมือ ถ้าทายถืก ให้เอามือออกข้างหนึ่ง เหลือไว้ข้างหนึ่ง แล้วกะได้ทายต่อ
  • คนที่เหลือมือเดียว ถ้าทายถืก... ถือว่าเป็นคนที่ออกเป็นผู้แรก เป็นแพะรับบาป ต้องถืกทำโทษ


วิธีการเล่น
: กรณีใช้มือทั้งสองข้าง

ผู้เล่นทุกคน นั่งล้อมวงกัน แต่ละคน กำมือเด่เข้าไปกลางวง เทิงสองมือ มือแต่ละข้างกำไว้ ในลักษณะนิ้วโป้แนบนิ้วชี้ หันด้านนิ้วโป้ขึ้นทางเทิง อาจสิวางบนพื้น หรือกลางอากาศ กะแล้วแต่ความเหมาะสม

ผู้พาเล่น เป็นคนเริ่มทายคนแรก จากนั้นกะหมุนเวียนไปเรื่อยๆ สิเวียนขวา หรือเวียนซ้าย กะได้ เช่น ผู้พาเล่น เริ่มทาย

“ ทายว่า...สาม ”

ช่วงคำว่า “ ทายว่า …” ...ผู้เล่นทุกคน เตรียมโต เตรียมพร้อมสิแสดงแต้ม

พอคำว่า “ สาม ” … ผู้เล่นทุกคน (รวมทั้งผู้ทาย) กะแสดงแต้มของเจ้าของ โดยชู หรือบ่ชูนิ้วโป้

พอจบคำว่า “ สาม ” กะนับนิ้วโป้ทั้งเหมิดที่ชูขึ้น ว่าตรงสามนิ้วตามที่ทายหรือบ่... ถ้าทายถืก ผู้ที่ทายถืกนั้น กะเอามือออกข้างหนึ่ง เหลือไว้ข้างหนึ่ง... ส่วนผู้เล่นคนอื่น กะปล่อยนิ้วโป้ไว้ตามนั้นเลย บ่ต้องหุบลง เช่น คนที่ชูนิ้วโป้ขึ้น กะชูไว้จั่งซั่นล่ะ... จากนั้น ผู้ที่ทายถืกนั้นกะทายต่อ เช่น

“ ทายว่า...ห้า ”

ผู้เล่นทุกคน กะแสดงแต้ม ตามที่เจ้าของตัดสินใจ... ถ้าทายถืก ผู้ที่ทายถืกนั้น กะเป็นผู้แรก ถือว่าเป็นแพะ

ถ้าทายบ่ถืก... ผู้อื่นคนต่อไป กะทาย ...วนเวียนไปเรื่อยๆ จนหาแพะรับบาปได้ ซึ่งผู้ที่เอามือออกเทิงสองข้างได้เป็นคนแรก คือแพะ กะสิถืกทำโทษ โดยให้กินน้ำ ให้กินเหล้า แล้วแต่ผู้เล่นสิ ตกลงกัน


 

(๒) ทายแต้มแบบหาแพะ...กรณีใช้มือข้างเดียว

กติกา สำหรับกรณีใช้มือข้างเดียว

  • จำนวนที่ห้ามทาย เลขทางต่ำ คือศูนย์, เลขทางเทิง คือเลขที่เกินจำนวนมือ ของผู้เล่นทั้งเหมิดที่เหลืออยู่ (บ่่รวมมือเจ้าของเข้าไปนำ) เช่น เหลือมือผู้อื่น ๓ มือ มือเจ้าของ ๑ มือ ห้ามทาย ๔ ขึ้นไป
  • จำนวนที่ทายได้ คือหนึ่งขึ้นไป จนถึง จำนวนมือทั้งเหมิดของผู้อื่นที่เหลืออยู่ โดยบ่รวมมือเจ้าของ เช่น เหลือมือผู้อื่น ๕ มือ มือเจ้าของ ๑ มือ จำนวนที่ทายได้คือ ๑-๕
  • คนที่ทายถืก... ถือว่าเป็นคนที่ออกเป็นผู้แรก เป็นแพะรับบาป ต้องถืกทำโทษ


วิธีการเล่น : กรณีใช้มือทั้งข้างเดียว

ผู้เล่นทุกคน นั่งล้อมวงกัน แต่ละคน กำมือเด่เข้าไปกลางวง แค่มือเดียว (ข้างใดข้างหนึ่ง) กำมือไว้ ในลักษณะนิ้วโป้แนบนิ้วชี้ หันด้านนิ้วโป้ขึ้นทางเทิง อาจสิวางบนพื้น หรือกลางอากาศ กะแล้วแต่ความเหมาะสม

ผู้พาเล่น เป็นคนเริ่มทายคนแรก จากนั้นกะหมุนเวียนไปเรื่อยๆ สิเวียนขวา หรือเวียนซ้าย กะได้ เช่น ผู้พาเล่น เริ่มทาย

“ ทายว่า...สาม ”

ช่วงคำว่า “ ทายว่า …” ...ผู้เล่นทุกคน เตรียมโต เตรียมพร้อมสิแสดงแต้ม

พอคำว่า “ สาม ” … ผู้เล่นทุกคน (รวมทั้งผู้ทาย) กะแสดงแต้มของเจ้าของ โดยชู หรือบ่ชูนิ้วโป้

พอจบคำว่า “ สาม ” กะนับนิ้วโป้ทั้งเหมิดที่ชูขึ้น ว่าตรงสามนิ้วตามที่ทายหรือบ่...

หลังการทายแต่ละเทื่อ ผู้เล่น ปล่อยนิ้วโป้ไว้ตามนั้นเลย บ่ต้องหุบลง เช่น คนที่ชูนิ้วโป้ขึ้น กะชูไว้จั่งซั่นล่ะ...

ถ้าทายถืก ผู้ที่ทายถืกนั้น กะเป็นผู้แรก ถือว่าเป็นแพะ

ถ้าทายบ่ถืก... ผู้อื่นคนต่อไป กะทาย ...วนเวียนไปเรื่อยๆ จนหาแพะรับบาปได้ ซึ่งผู้ที่ทายถืกเป็นคนแรก คือแพะ กะสิถืกทำโทษ โดยให้กินน้ำ ให้กินเหล้า แล้วแต่ผู้เล่นสิ ตกลงกัน

 


 

การทายแต้มแบบชิงชัย

ผู้ที่แรก เป็นผู้ชนะ ดังนั้น ผู้ทายกะพยายามทายให้ถืก ซึ่งมักเล่นในกรณีหาผู้ชนะ เพื่อแบ่ง แจกของที่มีน้อยให้แก่ผู้ที่ชนะ แบ่งออกเป็น

(๑) กรณีใช้มือทั้งสองข้าง … ใช้เมื่อมีผู้เล่นน้อยคน

(๒) กรณีใช้มือแค่ข้างเดียว ...ใช้เมื่อมีผู้เล่นหลายคน

 

(๑) ทายแต้มแบบชิงชัย...กรณีใช้มือสองข้าง

กติกา สำหรับกรณีใช้มือทั้งสองข้าง

  • คนที่เหลือสองมือ ถ้าทายถืก ให้เอามือออกข้างหนึ่ง เหลือไว้ข้างหนึ่ง แล้วกะได้ทายต่อ
  • คนที่เหลือมือเดียว ถ้าทายถืก ถือว่าเป็นผู้ชนะ


วิธีการเล่น
: กรณีใช้มือทั้งสองข้าง

ผู้เล่นทุกคน นั่งล้อมวงกัน แต่ละคน กำมือเด่เข้าไปกลางวง เทิงสองมือ มือแต่ละข้างกำไว้ ในลักษณะนิ้วโป้แนบนิ้วชี้ หันด้านนิ้วโป้ขึ้นทางเทิง อาจสิวางบนพื้น หรือกลางอากาศ กะแล้วแต่ความเหมาะสม

ผู้พาเล่น เป็นคนเริ่มทายคนแรก จากนั้นกะหมุนเวียนไปเรื่อยๆ สิเวียนขวา หรือเวียนซ้าย กะได้ เช่น ผู้พาเล่น เริ่มทาย

“ ทายว่า...สาม ”

ช่วงคำว่า “ ทายว่า …” ...ผู้เล่นทุกคน เตรียมโต เตรียมพร้อมสิแสดงแต้ม

พอคำว่า “ สาม ” … ผู้เล่นทุกคน (รวมทั้งผู้ทาย) กะแสดงแต้มของเจ้าของ โดยชู หรือบ่ชูนิ้วโป้

พอจบคำว่า “ สาม ” กะนับนิ้วโป้ทั้งเหมิดที่ชูขึ้น ว่าตรงสามนิ้วตามที่ทายหรือบ่...

หลังการทายแต่ละเทื่อ ผู้เล่น ปล่อยนิ้วโป้ไว้ตามนั้นเลย บ่ต้องหุบลง เช่น คนที่ชูนิ้วโป้ขึ้น กะชูไว้จั่งซั่นล่ะ...

...ถ้าทายถืก ผู้ที่ทายถืกนั้น กะเอามือออกข้างหนึ่ง เหลือไว้ข้างหนึ่ง... จากนั้น ผู้ที่ทายถืกนั้นกะทายต่อ เช่น

“ ทายว่า...ห้า ”

ผู้เล่นทุกคน กะแสดงแต้ม ตามที่เจ้าของตัดสินใจ... ถ้าทายถืก ผู้ที่ทายถืกนั้น กะเอามือข้างที่เหลือออก... ผู้ที่เอามือออกได้เทิงสองข้างก่อน คือผู้ชนะ

ถ้าทายบ่ถืก... ผู้อื่นคนต่อไป กะทาย ...วนเวียนไปเรื่อยๆ จนหาผู้ชนะได้ ซึ่งผู้ที่เอามือออกได้เทิงสองข้างก่อน คือผู้ชนะ กะสิได้รางวัลหรือของ ตามแต่ผู้เล่นสิตกลงกัน


 

(๒) ทายแต้มแบบชิงชัย...กรณีใช้มือข้างเดียว

 กติกา สำหรับกรณีใช้มือข้างเดียว

  • คนที่ทายถืกก่อน คือผู้ชนะ ของแต่ละรอบ

 

วิธีการเล่น : กรณีใช้มือข้างเดียว

ผู้เล่นทุกคน นั่งล้อมวงกัน แต่ละคน กำมือเด่เข้าไปกลางวง แค่มือเดียว (ข้างใดข้างหนึ่ง) กำมือไว้ ในลักษณะนิ้วโป้แนบนิ้วชี้ หันด้านนิ้วโป้ขึ้นทางเทิง อาจสิวางบนพื้น หรือกลางอากาศ กะแล้วแต่ความเหมาะสม

ผู้พาเล่น เป็นคนเริ่มทายคนแรก จากนั้นกะหมุนเวียนไปเรื่อยๆ สิเวียนขวา หรือเวียนซ้าย กะได้ เช่น ผู้พาเล่น เริ่มทาย

“ ทายว่า...สาม ”

ช่วงคำว่า “ ทายว่า …” ...ผู้เล่นทุกคน เตรียมโต เตรียมพร้อมสิแสดงแต้ม

พอคำว่า “ สาม ” … ผู้เล่นทุกคน (รวมทั้งผู้ทาย) กะแสดงแต้มของเจ้าของ โดยชู หรือบ่ชูนิ้วโป้

พอจบคำว่า “ สาม ” กะนับนิ้วโป้ทั้งเหมิดที่ชูขึ้น ว่าตรงสามนิ้วตามที่ทายหรือบ่...

หลังการทายแต่ละเทื่อ ผู้เล่น ปล่อยนิ้วโป้ไว้ตามนั้นเลย บ่ต้องหุบลง เช่น คนที่ชูนิ้วโป้ขึ้น กะชูไว้จั่งซั่นล่ะ...

ถ้าทายถืก ผู้ที่ทายถืกนั้น กะคือผู้ชนะ

ถ้าทายบ่ถืก... ผู้อื่นคนต่อไป กะทาย ...วนเวียนไปเรื่อยๆ จนหาผู้ชนะได้ ซึ่งผู้ที่ทายถืกก่อน คือผู้ชนะ กะสิได้รางวัลหรือของ ตามแต่ผู้เล่นสิตกลงกัน

กลับด้านบน

  หน้าก่อน หน้าถัดไป

 
Creative Commons License

ชมรมอีสานจุฬาฯ... การละเล่นพื้นบ้านอีสาน