กาพย์ แปลตามรูปคำ ได้ความหมายว่า ถ้อยคำของกวี, วจนะแห่งกวี, หมวดหมู่บทกวี

กาพย์ คือฉันทลักษณ์อย่างหนึ่ง หรือพูดง่ายๆ ก็คือ คำกลอนที่มีสัมผัสคล้องจองแบบเฉพาะ อย่างหนึ่ง

บทกวีไทยกลาง มีกาพย์หลายแบบ เช่น กาพย์ยานี กาพย์ฉบัง กาพย์สุรางคนางค์ กาพย์เห่เรือ เป็นต้น

บทกวีอีสาน-ลาว มีกาพย์แบบเดียว ซึ่งเรียกว่า “กาพย์”

กาพย์อีสาน-ลาว มีลักษณะทางฉันทลักษณ์คล้ายกับกาพย์วชิรปันตี แตกต่างกันที่กาพย์วชิรปันตี มีวรรคละ 10 พยางค์ แต่กาพย์อีสาน-ลาว มีวรรคละ7-8พยางค์

วรรณกรรมอีสานที่แต่งเป็นกาพย์ เช่น กาพย์ปู่สอนหลาน กาพย์หลานสอนปู่ กาพย์โลกนิติ เป็นต้น และบทเซิ้งต่างๆ เช่น เซิ้งบั้งไฟ เซิ้งนางแมว เซิ้งนางด้ง ก็แต่งเป็นกาพย์ เช่นกัน


ลักษณะของกาพย์อีสาน-ลาว

- แต่ละวรรค จะมี 7-8 พยางค์ (นิยม เป็น7พยางค์มากกว่า) จำนวนวรรค ไม่มีกำหนด สามารถแต่งไปได้เรื่อยๆ จนกว่าจะจบเรื่องราว

- สัมผัสระหว่างวรรค (หรือสัมผัสนอก) พยางค์สุดท้ายของวรรคหน้า สัมผัสกับพยางค์ที่ 1 หรือ 2 หรือ 3 ของวรรคถัดไป ด้วยเสียงโทนเดียวกัน (นิยมให้สัมผัสกับพยางค์ที่3 เพราะว่าให้ความไพเราะมากกว่า)

- ไม่มีบังคับ เอก โท


แผนผัง


ตัวอย่าง กาพย์หลานสอนปู่
   ฮีดผู้เฒ่า            มีแท้บ่หลาย
   อธิบาย              หลานจำจื่อได้
   ให้ผู้เฒ่า            ชวนลูกชวนหลาน
   ชวนกินทาน        ทำบุญอย่าค้าน
   ชวนลูกบ้าน        ใส่บาตรสู่วัน
   ชวนลูกหลาน      ฟังธรรมอย่าขาด
   ให้ฉลาด            หนแห่งทางขุน
   ใจเป็นบุญ         เมตตาแผ่กว้าง
   อย่าอวดอ้าง       ย้องว่าตัวดี


ในการเขียน อาจจัดวางแบบนี้ก็ได้


ตัวอย่างกาพย์จ้ำหมู่หมี่
   จ้ำหมู่หมี่ หมู่หมกหมู่มน         หักคอคน ใส่หน้านกกด
   หน้านกกด หน้าลิงหน้าลาย     หน้าผีพาย หน้าหยิกหน้าหย่อม..


กาพย์ครู (ท่องไว้เพื่อเป็นตัวอย่าง)
   ตั๊กแตนโม     สี่โตห้าบาท
   ขายโคราช    สี่บาทห้าโต