ผญา คติสอนใจประจำวันที่ 26 เมษายน 2568:: อ่านผญา 
ไผสิหลิงเห็นไส้หัวใจคนใหญ่ ลางเทื่อฝังเกี่ยวไว้ในหั้นหมื่นดวง แปลว่า ใครจะมองเห็นภายในใจของผู้อื่นได้ บางที อาจฝังเคียวไว้ในใจเป็นหมื่นเล่ม หมายถึง จิตใจคนอื่น หยั่งรู้ได้ยาก ไม่พึงไว้เนื้อเชื่อใจจนเกินไป

ดนตรีพื้นบ้านอีสาน  

แคน...การกำหนดบันไดเสียงของแคน (ดนตรีพื้นบ้านอีสาน---อีสานจุฬาฯ)
ดนตรีพื้นบ้านอีสาน...แคน

  หน้าก่อน หน้าถัดไป
การกำหนดบันไดเสียงของแคน


บันไดเสียงสูงต่ำของแคน กำหนดเรียกเป็นจำนวนโป้ เช่น แคนเก้าโป้ มีบันไดเสียงต่ำกว่าแคนแปดโป้ และ แคนแปดโป้ ก็มีบันไดเสียงต่ำกว่าแคนเจ็ดโป้ เป็นต้น

“ โป้ ” เป็นภาษาถิ่นไทอีสาน หมายถึง นิ้วโป้ง หรือนิ้วหัวแม่มือ การที่นิ้วโป้งมาเกี่ยวข้องกับบันไดเสียงของแคนนั้น เป็นเพราะช่างทำแคน ใช้ความกว้างของนิ้วโป้งตนเอง เป็นเครื่องมือวัดระยะห่าง และเรียกหน่วยความห่างของความกว้างนิ้วโป้งว่า “ โป้ ” เช่น ถ้าวางสลับนิ้วโป้งซ้ายขวา ลงไปตามความยาวของสิ่งหนึ่งได้ 8 ครั้ง ก็เรียกความยาวของสิ่งนั้นว่า ยาว 8 โป้ อย่างนี้เป็นต้น

การตั้งบันไดเสียงของแคนนั้น ช่างทำแคนจะถือเอาลูกแคนลูกที่1 ของแพขวามือ เป็นเสียงหลัก เรียกลูกแคนนั้นว่า “ ลูกยั้ง ” เรียกตามโน้ตดนตรีสากล คือ “ ลาต่ำ ” อันเป็นเสียงต่ำที่สุดในแคนแต่ละเต้า แคนลูกนี้ จึงมีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า “ ลูกทุ้ง ” เพราะมีเสียงต่ำออกแนวเสียงเบส ช่วยกระทุ้งจังหวะในทำนองบรรเลง และระดับเสียงของแคนลูกนี้ เป็นเสียงศูนย์กลาง (tonic) ของบันไดเสียงทางไมเนอร์ด้วย... ระยะห่างระหว่างลิ้นของลูกยั้งนี้ กับรูแพวล่างของมันเอง วัดได้กี่นิ้วโป้ง ระยะที่วัดได้นั้น ก็จะเป็นชื่อเรียกบันไดเสียงของแคนทั้งเต้า

ตัวอย่างเช่น

แคนเจ็ดโป้ คือแคนที่ลูกยั้ง (ลาต่ำ) มีระยะห่างระหว่างลิ้นแคนกับรูแพวล่าง วัดได้เท่ากับ 7 นิ้วโป้ง ซึ่งประมาณ 17-18 ซ.ม. หรือถ้าเทียบบันไดเสียงกับคีย์บอร์ด จะอยู่ประมาณ บันไดเอไมเนอร์ และซีเมเจอร์... และสามารถปรับแต่งเสียงให้อยู่ในบันไดจีไมเนอร์ และบีแฟลตเมเจอร์ ซึ่งต่ำลงไปอีกก็ได้

แคนแปดโป้ คือแคนที่ลูกยั้ง (ลาต่ำ) มีระยะห่างระหว่างลิ้นแคนกับรูแพวล่าง วัดได้เท่ากับ 8 นิ้วโป้ง ซึ่งประมาณ 19-20 ซ.ม. หรือถ้าเทียบบันไดเสียงกับคีย์บอร์ด จะอยู่ประมาณ บันไดเอฟไมเนอร์ และเอแฟลตเมเจอร์... และสามารถปรับแต่งเสียงให้อยู่ในบันไดอีไมเนอร์ และจีเมเจอร์ ซึ่งต่ำลงไปอีกก็ได้

แคนเก้าโป้ คือแคนที่ลูกยั้ง (ลาต่ำ) มีระยะห่างระหว่างลิ้นแคนกับรูแพวล่าง วัดได้เท่ากับ 9 นิ้วโป้ง ซึ่งประมาณ 21-22 ซ.ม. หรือถ้าเทียบบันไดเสียงกับคีย์บอร์ด จะอยู่ประมาณ บันไดดีไมเนอร์ และเอฟเมเจอร์... และสามารถปรับแต่งเสียงให้อยู่ในบันไดซีไมเนอร์ และอีแฟลตเมเจอร์ ซึ่งต่ำลงไปอีกก็ได้

ที่ใช้คำว่าประมาณ ก็เนื่องจากว่า ขนาดความกว้างของนิ้วโป้งของช่างแคนแต่ละคน อาจจะไม่เท่ากัน ทำให้ระดับเสียงของลูกยั้ง ผิดเพี้ยนกันได้ นอกจากนั้น ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางของรูลูกแคน และความบางของลิ้นแคน ไม่เท่ากัน ก็เป็นเหตุให้ระดับเสียงแตกต่างกันได้ด้วย... หากผู้ใช้แคนมีความประสงค์จะได้แคนที่ตรงตามบันไดเสียงใด จำเป็นต้องนำเครื่องดนตรีที่ให้ระดับเสียงมาตรฐาน เช่นเปียโน คีย์บอร์ด เมาท์ออแกน ขลุ่ย โปงลาง โหวด หรือแคนซึ่งมีเสียงตรงตามที่เราต้องการ นำไปให้ช่างแคนเทียบเสียงในตอนลงมือทำลูกยั้ง

เมื่อช่างแคนทำเสียงหลักคือลูกยั้งเสร็จแล้ว ก็ไม่เป็นการยากที่จะทำลูกแคนลูกอื่นๆ ให้มีระดับเสียงเข้าระบบมาตราเสียงตามต้องการ โดยช่างแคน จะใช้โสตประสาตตน เทียบเคียงเสียงออกไปจากลูกยั้งนั้น ช่างทำแคน จะฟังรู้ ฟังออก และมีมาตรฐานกำหนดว่า เสียงของลูกใด กิน หรือ ถูก กับลูกแคนลูกใดบ้าง จะเจาะรูแพวล่างให้ห่างจากลิ้นเท่าใด จึงจะได้เสียงที่ต้องการ ส่วนรูแพวบน จะต้องห่างจากลิ้นเป็น3 เท่าของรูแพวล่าง โดยประมาณ

เสียงกินกัน คือเสียงร่วมคอร์ด เช่น ลา กับโด, ลา กับ มี, ลา กับ เร, เร กับ ซอล, ซอล กับ โด, โด กับ ฟา, ฟา กับ ที, ที กับ มี,

เสียงถูกกัน คือเสียงโน้ตตัวเดียวกัน แต่ต่างระดับ เช่น ลาต่ำ กับ ลาสูง, เรต่ำ กับ เรสูง เป็นต้น หรือในระดับเดียวกัน เช่น ซอล(ลูกที่6แพซ้าย) กับ ซอล(ลูกที่3แพขวา)

 

  หน้าก่อน หน้าถัดไป
 
Creative Commons License

ชมรมอีสานจุฬาฯ... ดนตรีพื้นบ้านอีสาน