คีย์ลายใหญ่

ลายใหญ่ หมายถึงทำนองที่อยู่ในบันไดเสียงทุ้มต่ำ ภาษาไทย-ลาว เรียกเสียงทุ้มต่ำว่า เสียงใหญ่... เสียง ลา เป็นเสียงทุ้มต่ำที่สุดในแคนแต่ละเต้า เมื่อลายใหญ่มีเสียง ลา เป็นศูนย์กลางของทำนอง จึงมีชื่อเรียกว่า ลายใหญ่....

ลายใหญ่ มีเสียงลาต่ำ (เสียง A เมื่ออยู่บันไดเนเจอรัล) เป็นเสียงศูนย์กลางของทำนอง ใช้โน้ตในทำนองได้เพียง 6 โน้ต คือ ล ท ด ร ม ซ

เสียงฟา เป็นเสียงส้มของลายใหญ่ ... “ส้ม” หมายถึง เปรี้ยว เสียงส้ม หมายถึง เสียงที่ไม่เข้าพวกกับเสียงอื่นเมื่อบรรเลงทำนอง หากนำเสียงนี้มาใช้ร่วมทำนอง จะฟังดูแปร่งๆ หู เปรี้ยวหู ก็เลยเรียกว่าเสียงส้ม

เสียงฟา เมื่อนำมาใช้ในคีย์ลายใหญ่ จะไม่เข้าพวกเขา.... หากจะให้เข้าพวกจริงๆ ต้องเป็นเสียงฟาชาร์ป (F#) ซึ่งแคนไม่มีเสียงฟาชาร์ป

อีกอย่างหนึ่ง ทำนองลายเพลงอีสาน โดยมาก เป็นทำนองโน้ตกระโดด ใช้โน้ตในแต่ละลายเพลง 5 โน้ต ซึ่งโน้ตหลัก 5 โน้ตของลายใหญ่คือ “ล ด ร ม ซ” ส่วนลายเพลงที่มี 6 โน้ต (เพิ่มเสียง ท) และ 7 โน้ต (เพิ่มเสียง ท และ ฟ) จะมีน้อย ถ้ามีบรรเลง ก็เป็นเพลงที่ยืมทำนองมาจากถิ่นอื่น หรือเป็นลายเพลงกำเนิดใหม่ (ซึ่งถ้ามี 7 โน้ต แคนจะบรรเลงได้เฉพาะลายน้อยเท่านั้น)

มาตราเสียงของลายใหญ่ จัดอยู่ใน “A Mode” (คือเพลงจบลงด้วยเสียง ลา ... เมื่อเทียบลา = A) ออกสำเนียงไมเนอร์ หรือจะว่าเป็นบันไดเอไมเนอร์ ก็ไม่ผิด

การบรรเลงลายใหญ่ ต้องใช้เสียงลา และ เสียง มี เป็นเสียงประสานยืน หรือเสียง Drone ตลอดทั้งลาย ดังนั้น ผู้เป่า มักบิขี้สูดก้อนเล็กๆ ออกมาอุดรูเสียงลาสูง (เสียงเสพ แพขวามือลูกที่แปด) ไว้ ส่วนรูนับเสียงมี (ลูกที่7 แพขวามือ) จะใช้นิ้วนางขวา ปิดไว้ เพื่อเป็นการสะดวกในอันที่จะเลื่อนไปปิดรูนับเสียงเร (ลูกที่6 แพขวามือ) เมื่อเปลี่ยนไปเล่นลายน้อย... แต่ถ้าเป็นการบรรเลงลายใหญ่ล้วนๆ ไม่ออกลายอื่น หมอแคนอาจใช้ก้อนขี้สูดเล็กๆ ปิดตายไว้ทั้งสองรู

เสียงประสานยืนหรือเสียงโดรนนั้น หมอแคนเรียกว่าเสียงเสพ...

ลองดูตัวอย่างเพลงพม่ารำขวาน เมื่อใช้บันไดลายใหญ่ ไม่สามารถใช้โน้ตเสียง ฟ# ได้

พม่ารำขวานคีย์ลายใหญ่

*** แคน ไม่มีเสียง ฟ# มีเฉพาะเสียง ฟ ซึ่งเป็นเสียงส้มของลายใหญ่