คีย์ลายเซ

ลายเซ คือทำนองลายใหญ่ ที่เลื่อนบันไดเสียง จากเอโหมด มาเป็นอีโหมด หรือ คือทำนองลายน้อย ที่เลื่อนบันไดเสียง จาก ดีโหมด มาเป็น อีโหมด และออกสำเนียงทางไมเนอร์เหมือนกัน

ลายเซ ที่ได้ชื่อว่า ลายเซ เพราะมีทำนองบางตอน เซออกนอกมาตราเสียง ทำให้ฟังดูแปร่งๆ หู และที่เซออกนอกมาตรานี้ ก็เนื่องจากว่า บันไดลายเซ มีเสียงไม่ครบ7 โน้ต ทำให้บางตอนที่หมอแคนใช้โน้ตเสียงส้มของลายเซ ฟังดูแปร่งๆ หู ดูเหมือนเซออกนอกทำนอง แล้ววกกลับเข้ามาหาทำนองใหม่

ลายเซ มีเสียงมีต่ำ (เสียง E เมื่ออยู่บันไดเนเจอรัล) เป็นเสียงศูนย์กลางของทำนอง ใช้โน้ตในทำนองได้เพียง 6 โน้ต คือ ม ซ ล ท ด ร

เสียงฟา เป็นเสียงส้มของลายเซ ... “ส้ม” หมายถึง เปรี้ยว เสียงส้ม หมายถึง เสียงที่ไม่เข้าพวกกับเสียงอื่นเมื่อบรรเลงทำนอง หากนำเสียงนี้มาใช้ร่วมทำนอง จะฟังดูแปร่งๆ หู เปรี้ยวหู ก็เลยเรียกว่าเสียงส้ม

เสียงฟา เมื่อนำมาใช้ในคีย์ลายเซ จะไม่เข้าพวกเขา.... หากจะให้เข้าพวกจริงๆ ต้องเป็นเสียงฟาชาร์ป (F#) ซึ่งแคนไม่มีเสียงฟาชาร์ป

อีกอย่างหนึ่ง ทำนองลายเพลงอีสาน โดยมาก เป็นทำนองโน้ตกระโดด ใช้โน้ตในแต่ละลายเพลง 5 โน้ต ซึ่งโน้ตหลัก 5 โน้ตของลายเซคือ “ม ซ ล ท ร” ส่วนลายเพลงที่มี 6 โน้ต (เพิ่มเสียง ฟ) และ 7 โน้ต (เพิ่มเสียง ฟ และ ด) จะมีน้อย ถ้ามีบรรเลง ก็เป็นเพลงที่ยืมทำนองมาจากถิ่นอื่น หรือเป็นลายเพลงกำเนิดใหม่ (ซึ่งถ้าลายเพลงใดมีโน้ตเสียงฟา แคนจะไม่สามารถบรรเลงในลายเซได้ดี พอถึง ฟา ก็จะเซออกนอกมาตรา เพราะไม่มีฟาชาร์ป นั่นเอง)

มาตราเสียงของลายเซ จัดอยู่ใน “E Mode” (คือเพลงจบลงด้วยเสียง มี ... เมื่อเทียบมี= E) ออกสำเนียงไมเนอร์ หรือจะว่าเป็นบันไดอีไมเนอร์ ก็ไม่ผิด

การบรรเลงลายเซ ต้องใช้เสียงลา และ เสียง มี เป็นเสียงประสานยืน หรือเสียง Drone ตลอดทั้งลาย ดังนั้น ผู้เป่า มักบิขี้สูดก้อนเล็กๆ ออกมาอุดรูเสียงลาสูง (เสียงเสพ แพขวามือลูกที่แปด) ไว้ ส่วนรูนับเสียงมี (ลูกที่7 แพขวามือ) จะใช้นิ้วนางขวา ปิดไว้ เพื่อเป็นการสะดวกในอันที่จะเลื่อนไปปิดรูนับเสียงเร (ลูกที่6 แพขวามือ) เมื่อเปลี่ยนไปเล่นลายน้อย... แต่ถ้าเป็นการบรรเลงลายเซล้วนๆ ไม่ออกลายอื่น หมอแคนอาจใช้ก้อนขี้สูดเล็กๆ ปิดตายไว้ทั้งสองรู

เสียงประสานยืนหรือเสียงโดรนนั้น หมอแคนเรียกว่าเสียงเสพ...

ลองดูตัวอย่างเพลงพม่ารำขวาน เมื่อใช้บันไดลายเซ ไม่สามารถใช้โน้ตเสียง ฟ# ได้

พม่ารำขวานคีย์ลายเซ

*** แคน ไม่มีเสียง ฟ# มีเฉพาะเสียง ฟ ซึ่งเป็นเสียงส้มของลายเซ