โครงเรื่อง จากนิทานชาดก
กลอนผญาโดย มังกรเดียวดาย


ณ ป่าแดนดงกว้าง ดงหลวงกว้างใหญ่
สรรพมวลแมกไม้ ไพรพื้นทั่วผืน
แดดเรื่อรื่น โลมอุ่นไพรพฤกษ์
ลมโชยพัด ผาดตองพานต้อง


ยังมีลิงสองพี่น้อง ปกครองลิงฝูงบักใหญ่
ลิงผู้พี่นั้นได้ เป็นหัวหน้าผู้จ่าฝูง
ลิงผู้น้องเป็นรองฯ ซ่อยเหลือพี่
เบิ่งสมุนอย่างดี บ่มีไลละถิ่ม ดูแลล้วนถ้วนสมุน

กล่าวถึงก้ำฝ่ายพุ้น ทางแม่มารดา
ผู้ให้กำเนิดมา แก่สองลิงพี่น้อง
กรรมมาต้อง ตาพิการบอดตื่ม
สิเดินโหนย่างย้าย บ่ไหวแล้วพ่องชรา

นันทิยะหัวหน้า จ่าฝูงลิงตนพี่
กตัญญูกตเวที บัวระบาตเพียบพร้อมให้แม่ได้อยู่สบาย
ย้อนว่าแม่ย่างย้าย บ่สะดวกทางเทียว
บาจึงเซี่ยงมารดา แอบรุกขาเอาไว้
แล้วก็ยัวระยาตย้าย ทั้งสมุนพร้อมพร่ำ
เที่ยวเสาะหาหมากไม้ ประสงค์ให้แก่แม่ตน
ได้ผลามากล้น บาก็ฝากสมุนลิง
ให้นำไปเป็นอาหาร มอบแก่มารดาเจ้า
ทุกค่ำเช้า ส่งอาหารบ่เว้นว่าง
หวังให้ทางแม่เจ้า อิ่มแปล้อยู่สบาย

อนิจจากิเลสฮ้าย สิงทั่วสรรพสัตว์
ความโลภหลายเกินประมาณ บ่อิ่มเต็มพอน้อย
ตัณหาห้อย นำใจให้ดำด่าง
พาให้ห่างธรรมพระเจ้า ที่ขาวแจ้งสว่างใจ
ลิงสมุนนำหมากไม้ หล็อยไปกินเกลี้ยงหม่อยหล่อย
บ่ได้นำไปให้ มารดาเจ้าตามบัญชา
ลิงได้เฮ็ดชั่วช้า เพราะกิเลสบังจิต
ลิงได้เฮ็ดแนวผิด เพราะโลโภบังไว้


ฝ่ายว่ามารดาไท้ คอยแนวกินจากลูกแม่
คอยแล้วคอยได้ยินแต่ เสียงลมเพพานต้อง ใบตองไม้ที่เอนไหว
หิวโหยไฮ้ ตาบอดมองบ่เห็น
มือเลากำคาคบ นั่งงอยอยู่ง่ามไม้
เพลาได้ หลายวันเลยล่วง
คอยแล้วมิดซ้อยม้อย หิวห้อยจ่อยโซ

มื้อต่อมา นันทิยะสองพี่น้อง ได้โงคืนมายามแม่
ต่างประหลาดใจแท้ เห็นแม่เจ้าเจ่าผอม
สองจึงเข้านั่งล้อม ประคองแม่มารดา
แล้วก็วาจาถาม สืบความหมายแจ้ง
“เป็นหยังน้อแม่จั่งได้ผอมแห้ง โฮยแฮงล้าอ่อน
แม่นว่านอนบ่หลับ หรือว่ากินบ่ได้ กายท่านจั่งซูบโซ น้อ อีแม่”

แม่บ่โมโหลูก แต่ต้านตอบตามจริง
บ่ได้กินอาหาร มาดนนานหลายมื้อ
หรือว่าลูกตายแล้ว ถืกจับไป แม่คิดห่วง
ส่วงใจละบาดนี้ ที่เห็นลูกได้ปลอดภัย

นันทิยะคิดได้ เลสนัยสมุนถ่อย
ได้หล็อยกินหมากไม้ ตามท้างระหว่างทาง
ในใจเกิดอ้างว้าง กลางสมุนฝูงบักใหญ่
สมุนหลายบ่แพ้ แต่ใจหย่อบ่ภักดี
กตัญญูกตเวทีนี้ ต่อแม่มารดา
ย่อมประเสริฐดีหลาย กว่าปกครองสมุนไพร่
คิดแล้วได้ ตัดสินใจสั่งความต่อ
ให้นันทิยะผู้น้อง เป็นหัวหน้าผู้จ่าฝูง
ส่วนตนนั้น สิอาสาดูแลแม่
หาอาหารมาต้อน ทั้งขัดล้างฮ่างคีง

นันทิยะผู้น้อง ได้ฟังคำของพี่
ก็บ่ยินดีด้วย เป็นหัวหน้าผู้จ่าฝูง
ใจมาดมุ่ง กตัญญูต่อคุณแม่
“สิดูแลแม่ท่าน ดอมอ้ายผู้พี่ชาย
ส่วนว่าลิงสมุนไพร่ ปล่อยเขาไปธรรมชาติ
สองตนเฮาพี่และน้อง มาซ่อยป้องอีแม่เฮา เนาะอ้ายเนาะ”

นันทิยะเจ้า ได้ฮิ่นตรองถ้วนถี่
ก็เห็นดีตามน้อง ครรลองนี้จั่งแม่นคอง
นันทิยะสองพี่น้อง ได้ลาจากสมุนลิง
มาดูแลมารดา ตามประสาแม่และลูก
ลุล่วงได้ มาอาศัยต้นไทรใหญ่
เป็นที่เซาพักยั้ง ให้แม่ซ้นสบายคีง แท้แหล่ว...


อะถะ โข ในกาลครั้งนั้น ยังมีนายพรานฮ้ายอาศัยอยู่พารา
มีภรรยาและบุตร สองกุมารฮามน้อย
เมียอยู่บ้าน ส่วนตนก็เข้าป่า
หาล่าสัตว์ใหญ่น้อย มากินพร้อมและขาย
มื้อนั้น นายพรานได้ เข้าป่าตามวิถี
ดุ่มเดินในพงพี เสาะแสวงหาเนื้อ
สัตว์บ่เหลือพอน้อย ลี้หายมิดหมี่
ป่าก็มิดซี่ลี่ บ่มีส่ำสัตว์เนื้อ ให้พรานล่าเฮ็ดอาหาร

ขณะพรานต่าวบ้าน ได้ย่างผ่านแคมไทร
ตาเลาไวแนมเห็น ลิงชราผู้ตามืด
เกิดความคึดโหดฮ้าย ยิงไปขายพอได้ค่า
น้าวธนูบ่ชักช้า เล็งแน่วต่อแม่ลิง

นันทิยะเห็นมิ่ง จอมแม่มารดา
ตกภาวะเจียนตาย อันตรายมาก้ำ
ฟ้าวฝากคำต่อน้อง ให้ดูแลแม่แทนพี่
ขอสละชีวี พลีชีวิตให้ท่าน ขอให้น้องสงบใจ
โจนไปขวางแม่ไว้ เสียงตะโกนฮ้องใส่
หากสิยิงแม่ไซร้ ให้ยิงข้อยสิตายแทน
ข้อยหนุ่มแน่น เนื้อหลายแซบพ่อย
ขอร้องท่านเล็กน้อย ปล่อยแม่ข้อยอย่าฆ่าเลา

พรานก็วาจาเว้า ตอบตกลงพ่องหัวเติ่น
แล้วก็ปล่อยศรน้าว ธนูเสี้ยมปลายคม
นันทิยะท้าว ก็หลับตาสะม้อยมิ่ง
ยืนแน่นิ่ง ให้ศรต้องตำแทง
ศรตำท้าว อกบาเลือดไหลหลั่ง
บาก็ขาดใจจ้อย ท่าวล้มท่วนตาย สาแหล่ว..

แต่นั้น นายพรานฮ้าย น้าวธนูสืบต่อ
หวังสิยิงแม่ซ้ำ ให้ตายเมี้ยนดั่งกัน
นันทิยะผู้น้อง เห็นพรานสิยิงแม่
เหมิดหนทางสิไขแก้ กระโจนจ้ำจากบังไพร
กระโดดบังแม่ไว้ ไขวาจาฮ้องใส่
หยุดสาเด้อพรานฮ้าย ให้ยิงข้อยสิตายแทน
ฆ่าข้อยแล้ว ให้เว้นแม่มารดา
ไว้ชีวิตเพิ่นสา เด้อพ่อพรานขอวานท่าน

พรานก็วาจาเว้า ตอบตกลงพ่องหัวเติ่น
แล้วก็ปล่อยศรน้าว ธนูเสี้ยมปลายคม
นันทิยะน้อย ก็หลับตาสะม้อยมิ่ง
ยืนแน่นิ่ง ให้ศรต้องตำแทง
ศรตำท้าว อกบาเลือดไหลหลั่ง
บาก็ขาดใจจ้อย ท่าวล้มด่าวตาย สาแหล่ว..

แต่นั้น นายพรานฮ้าย น้าวธนูศรใส่
หวังสิยิงแม่ให้ มอระเมี้ยนท่าวตาย
พรานโหดฮ้าย บ่สัตย์ซื่อต่อสัญญา
หวังเงินตราค่าแพง ขายลิงเทิงหนังเนื้อ
ปล่อยศรเงื้อ ธนูศรยิงใส่
แม่ลิงน้ำตาไหล ทั้งอิดูลูกเต้า ที่พลีชีพให้เพื่อตน
คิดว่าตนสิพ้น หวิดจากมรณัง
บ่ฮู้ฮอยปาปัง กิเลสคนแสนข้น
บ่ฮู้หนโลภเลี้ยว กิเลสเกลียวแสนเกี่ยว
กิเลสเคียวคนเคี่ยว เหนียวตุ้ยดั่งตัง

ศรต่อตั้ง ตำเสียบแทงอก
ลิงก็โฮโหยหวน ท่วนลงเซล้ม
มือซาวหน้าซาวหลัง สิกอดลูก
ซาวบ่เถิง คลำบ่พ้อ โอน้อลูกของแม่เอ้ย
เงยหน้าขึ้น เมืองบนทั้งฮ้องฮ่ำ
น้ำตาไหลหยาดย้อย โทรมเลือดหลั่งชโลม
จมกองเลือด ทาแดงโลมทั่ว
มรณาม้อย ด่าวดิ้นขาดใจ สาแหล่ว..

นายพรานฮ้าย พอใจสิได้อิ่ม
เดินกระหยิ่มหาบซาก เมือบ้านต่าวเฮือน
เวรกรรมเคลื่อน ผลากรรมนำส่ง
ฟ้าได้ลงผ่าบ้าน เฮือนชานหม่องที่พักเซา
ภรรยาและลูกเต้า ทั้งสองคนถืกฟ้าผ่า
มรณามอดเมี้ยน ตายเกลี้ยงบ่ยัง
เฮือนเพม้าง ไหม้ลุกไฟสุม
พรานมาเห็น เต้นทะยานไปหาลูก
ขื่อไฟไหม้ ขาดลงตกใส่
หัวนายพรานก็แตกร้าว โลมเลือดหลั่งชโลม
เซซวนล้ม คลุกคลานกลางเปลวใหญ่
ฝูงหมู่กรรมบาปฮ้าย ที่ทำไว้ก็ไล่ทัน
ธรณีท่าน บ่อาจทานต้านรับอยู่
เปิดเป็นฮูฮ่องให้ นายพรานได้ไปรับกรรม
ดูดสูบซ้ำ สู่นรกอเวจี
ผลกรรมมีทันตา ปาบเวรนำต้อง

นี่ล่ะน้อพี่น้อง คองผญาเพิ่นสอนไว้ นัยผญาเพิ่นสอนว่า

ปาปังฮ้ายไผทำกะตามซ่าง                   ย่อมส่งผลบาปฮ้ายคืนให้แก่ผู้ทำ
คือจั่งเฮาหว่านกล้าเมล็ดพันธุ์พืชหน่อ    ปลูกอันใด๋ได้อันนั้นคือด้ามดั่งกัน.. แท้แหล่ว ฯ 

มังกรเดียวดาย