โครงเรื่อง ดัดแปลงจากนิทานชาดก
กลอนผญาโดย มังกรเดียวดาย

อตีเต กาเล...
อดีตกาลนานแล้ว ปางเก่าบรม
ครั้งปฐมบรรพ์ โลกเฮาพวมฟื้น
ทั่วภายพื้น ปฐพีโลกลุ่ม
สัตว์โฮมตุ้ม เจริญขึ้นทุกภาย

สรรพสัตว์ต่ำใต้ ทั่วไพรผืนป่า
ได้สรรหาคัดเลือก ตนเจ้าจอมราชัน
สัตว์เดินดินว่านั้น เสนอเจ้าฝูงสัตว์
มีมากมาย หลายวงศ์วานเซื้อ
มีทั้งเสือสิงห์ซ้าง กวางงัวควายป่า
หมาฟานเก้ง หมีเหม่นแรดกระทิง
อันว่าสิงห์ดูอาจ กล้าหาญโดดเด่น
จึงได้เป็นวงศ์เจ้า เขาเอิ้นราชสีห์

ฝ่ายปักษีสัตว์ปีก ฝูงบินเหิรฮ่อน
ย้านเกิดความเดือดฮ้อน ภัยฮ้ายมาเบียดบัง
จึงได้ชุมนุมตั้ง หวังสรรหาหัวหน้าใหญ่
ทำหน้าที่ป้องภัย อันตรายใหญ่น้อย คอยตุ้มคุ้มครอง

ผองสัตว์ปีก เสนอเจ้าปักษี
มีมากมาย หลายวงศ์วานเหง้า
มีทั้งกานกเค้า แหลวกระเรียนและแฮ้งใหญ่
ทั้งนกยูงไก่ฟ้า หงส์ฮูกและกาเวา
อันว่าวงศ์นกเค้า ดูดีโดดเด่น
จึงได้ถืกเลือกเฟ้น เสนอให้เป็นราชา

แต่ว่ากาคัดค้าน บ่เห็นด้วยในมติ
เหตุผลดีพอควร ด้วยสำนวนโวหารเว้า
“เหลียวแนมเบิ่งนกเค้า หน้าตาเลาเค้าเม้าอยู่
หลิงแนมดูเฮ็ดพึ่งวึ่ง เป็นตาย้านปานยักษา
อันนี่เพียงแค่หน้า ธรรมดานกเค้าเพิ่น
เบิ่งเผินๆยังตาย้าน เบิ่งดู้นั่นว่าแม่นผี
ลองคึดเบิ่งเวลาที่ นกเค้าเพิ่นมีโมโห
ยามเพิ่นมีโกธา เคียดสูนอารมณ์ร้าย
คือสิเบิ่งบ่ได้ ตาอยากอายไททางอื่น
ขอเสนอให้ยึดคืน บ่ควรมอบตำแหน่งนี้ ให้นกเค้าเป็นผู้นำ”

ทุกฝ่ายก้ำ เห็นด้วยความกา
จึงได้คัดสรรหา ราชาตนเจ้า
คันสิเอากาเล่า ก็ขนดำโตก่ำ
ซ้ำบ่หนำขี้ย้าน บ่ควรคู่เป็นผู้นำ
คำคัดค้าน นกเค้าว่ามีเหตุผล
กาจึงจนต่อคำ พลาดผู้นำเป็นเจ้า

สุดท้ายได้เลือกเหง้า เอานกหงส์ผู้งามค่อง
ผู้ขนขาวผุดผ่อง หุ่นสะองสะอางเยิ้น เหิรล่องว่องไว
เป็นราชายอดไท้ ฝูงใหญ่แห่งปักษา
เขาจึงเอิ้นราชา พญาหงส์แต่ตอนนั้น

บัดนี้หันมาเว้า เค้าและกาจาสับส่อ
เค้าบ่พอใจแล้ว จึงอาฆาตจองเวร
กาก็เช่น คือดั่งเดียวกัน
ได้ผูกใจจองเวร อริกันแต่ปางนั้น
ทุกวันนี้ คันแม่นกากับนกเค้า พ้อกันยังคือเก่า
กาก็ตีนกเค้า นกเค้าก็ตีกา

อันเวราหรือเวรนี้ ผูกไปแฮ่งยาวต่อ
คันแม่นตัดขาดเว้น เวรนี้จั่งสิหาย
ไผผู้ตัดขาดได้ ระงับเวรกรรมก่อ
จั่งสิได้พบพ้อ เฮืองฮุ่งสงบเย็น

ชื่อว่าเวรกรรมนี้ นิทานมีแต่ก่อนเก่า     คำโบราณเพิ่นเว้า สอนไว้เป็นผญา
“อันว่ากากับนกเค้า บ่เข้าฮ่อมแกวกัน          อันว่าหนูกับแมว บ่อยู่นำกันได้”
“อย่าได้มีเวรฮ้าย ผูกกรรมนำจ่อง               ให้เมตตาฮักใคร่ อภัยให้แก่กัน”
นิทานธรรมสั้นๆ ผันผญามาเว้าต่อ     พอให้อ้ายเอื้อยน้อง ผู้คองถ่าได้ฮิ่นตรอง 

มังกรเดียวดาย