นโม นมา วันทาก้มขาบ
กาพย์ติดกาพย์ ต่อกาพย์เป็นสาน
เป็นตำนาน กาพย์หลานสอนปู่
หลานหากฮู้ เหตุปู่สั่งสอน
หลานยินดี จื่อจำเอาไว้
จำได้แล้ว หลานน้อยซื่นซม
โมทนา ปู่สอนให้ฮู้
หลานบ่หลู่ คุณเจ้าปู่สอน
ยังอาวร คำสอนจีไจ้
คึดอยากได้ ของตอบแทนคุณ
เกิดภายลุน หาสังบ่ได้
หลานแก่นไท้ ขอก่าวตำนาน
เป็นนิทาน ตอบคุณเจ้าปู่
หลานหากฮู้ ในสูตรในธรรม
เป็นคำสอน ดวงงามล้ำเลิศ
ผู้ประเสริฐ แม่นโพธิสัตว์
ได้เลียงลัด ตัดโพธิญาณ
เข้านิพาน สงสารละไว้
เพิ่นสอนให้ หลานน้อยจื่อเอา
เป็นสำเนา หลานจำจื่อไว้
หลานจำได้ สอนปู่ภายหลัง
เหตุอิสัง หลานจิงสอนปู่
ปู่หากฮู้ ตั้งแต่สอนหลาน
อันศีลทาน เริ่มแต่ศีลห้า
ทำปาณา ฆ่าสัตว์เลี้ยงลูก
เป็นบาปร้าย ฝูงนี้บ่ควร
อทินนา ลักเอาของท่าน
ให้อยู่ย้าน ภายหน้าส่วยแหลม
กาเมแถม เมียเขาบ่เว้น
ใผลอบเล่น ลงสู่อบาย
โทษมุสา ตัวะพางยุเย้า
ใผซ่างเว้า เป็นบาปเป็นกรรม
ใผซ่างทำ ปากเหม็นปากกืก
ปากบ่ถืก อักขระฐานกรณ์
โทษสุรา มัวเมาคอบเหล้า
เป็นผู้เฒ่า ควรเว้นสู่คน
จักให้ผล เกิดไปภายหน้า
เป็นผีบ้า ใจตื้นโง่เขลา
เป็นสำเนา ในธรรมพระเจ้า
กล่าวเป็นเค้า ศีลห้าแม่นคอง
หลานจักปอง กล่าวไปภายหน้า
บ่ให้ซ้า ติดต่อกันไป
อัยโก ฟังเอาจื่อไว้
จำได้แล้ว ภายหน้าหิ่นตอง
เป็นคองจริงเว้า ใผเป็นผู้เฒ่า
อย่าเข้าอำนาจ โลภะตัณหา
สุราเมาอยู่ เป็นคู่ซายฮาม
เข้าผามจับจอก เอิ้นหยอกสาวฮาม
ในผามเค้าเม้า เฒ่านั้นบ่ดี
เฮาหลานบ่ย้าน เฒ่าคร้านครองบุญ
บ่ปุนใจสร้าง ขี้คร้านครองวัตร
บ่คัดครองธรรม บ่จำศีลห้า
จาฆ่าฝูงสัตว์ ข้อวัตรบ่หา
ค่ำมาเว้าห่อ ต้านต่อภรรยา
ในห้องเคหัง เฒ่านั้นย้านสั่น
เฒ่านั้นย้านแมว ปะเปิงไว้เปล่า
บ่เล่าภาวนา สอนลูกสอนหลาน
ตัวผมขาวหงอก เป็นเฒ่านอกฮั้ว
ลี้อยู่นำสวน เฒ่านั้นบ่ดี
ฟังเสียดายดอก เฒ่านั้นบ่ซอบ
เฒ่าบ่ประกอบ ครองวัตรสิบประการ
เฮาหลานบ่ย้าน เฒ่านั้นขี้คร้าน
ครองพระกษัตริย์ บ่บัวระบัด
ฮีตบ้านคองเมือง ตูหลานแค้นเคือง
เอาคำไปเว้า เว้าต่อคำใด
บ่ปากบ่จา บ่เว้าบ่ว่า
มีคำโกรธกล้า อ้างแต่โทสา
จัดหาสุรา มากินกับข้าว
คำเว้าบ่มี ผีปองเป็นบาป
ใจบ่โสภาพ เห็นแต่เงินคำ
บ่จำนักปราชญ์ เฒ่าบ่ฉลาด
ฮู้ฮีตคองขุน ปุนหาแต่ได้
คองถ่าว่าความ เฒ่านั้นบ่ดี
ตกอเวจี กองไฟหม้อใหญ่
นับได้แสนกัลป์ ดูฮ้ายดีหลี
เฒ่ามีสมบัติ แพงไว้ในถง
บ่จงใจสร้าง อ้างแต่ว่ามี
บ่ห่อนทานไป เป็นตายแต่ว่า
ใจเฒ่าบ่นำ จำแต่ลูกหลาน
ขวนขวายหาให้ คันได้แล้ว
ตาเฒ่าบ่ดี มีใจมักได้
ถือไว้ให้เมีย เหนียๆ หน่ำๆ
คืนค่ำราตรี อิตถีสังโยก
อาโภคกามคุณ บ่ปุนครองวัตร
บ่บัวระบัด พระสงฆ์บิณฑบาต
เห็นแล้วบ่ปาก ลี้อยู่ในเฮือน
บ่เตือนเฮือนอื่น ให้เพิ่นโมทนา
ศรัทธาบ่กว้าง บ่สร้างครองบุญ
แม่นเป็นขุน บ่ยำฮีดบ้าน
เฒ่านั้นบ่ดี ตกอเวจี
พันปีบ่มั่ว เป็นบาบฮ้ายกั้ว
มวลหมู่ปาปัง ทุกขังบ่ขาด
พระบาทเหนือหัว พุทโธองค์แก้ว
พระสั่งแล้ว ให้จื่อจำเอา เน้อปู่เอย...
อันฮีดคอง เป็นของผู้เฒ่า
หลานจักเว้า เมือหน้าต่อไป
หลานจังไฮ แต่งกาพย์สอนปู่
ฟังถี่แท้ คือแม่นคำหลาน
ปู่ใจบาน ชื่นชมคีค้อย
เจ้าหลานน้อย อย่าซ้าว่าไป
ปู่เต็มใจ อยากฟังสู่มื้อ
ปู่บ่ดื้อ หลานน้อยจงสอน
หลานออนซอน ปู่วอนจีใจ้
หลานคึดได้ ติดต่อเป็นกอน
เป็นคำสอน สืบไปภายหน้าฯ...
มีดน้อยๆฟันเข้า
ผู้เฒ่าก่าวคำหยาบ ก็บ่นับ
ปูมหลวงบอกยาป้าง
แม่ฮ้างบอกยาเสนห์
คนโลเลสั่งสอนความฮู้
คนลบหลู่ชี้บอกทางคุณ
คนเป็นขุนชี้บอกทางค้า
คนเป็นข้าชี้ช่องหาเงิน ก็บ่นับ
คนมั่งมีกินทานบ่ได้
คนขี้ไฮ้อวดอ้างมั่งมี
คนเป็นชีหาเงินฮับจ้าง
คนมักอ้างย่องแต่ตัวดี ก็บ่นับ
เป็นอาจารย์หากินแต่เหล้า
เป็นผู้เฒ่าความฮู้บ่ถาม
เป็นสมภารลูกวัดบ่ย้าน
เป็นพ่อบ้านปากบ่เป็นธรรม
ความฮู้มากการบาปบ่ยำ
คนเฮียนธรรมอวดแต่ความเว้า
คนผู้เฒ่าขาดเมตตาจิต ก็บ่นับ
คนอยู่ใกล้ส่อเสียดซังกัน
คนนินทาเตียนขวัญชาวบ้าน
คนขี้ย้านพาหมู่ตกใจ
คนจังไฮพ่อแม่บ่เลี้ยง
คนปากเกี้ยงย้องแต่ตัวเอง
คนนักเลงพาเมียทุกข์ไฮ้
คนมักได้ขี้ค้านทำงาน ก็บ่นับ
คนเป็นกวนข่มเหงชาวบ้าน
คนขี้ค้านหาฮีดคองธรรม
คนบ่ยำพระสังฆเจ้า
คนมักเว้าข่มเพิ่นยอโต
คนโทโสอวดตนเก่งก้า
คนเป็นบ้าขนบาปใส่ตัว
คนขี้ตั๋วหาศีลบ่ได้ ก็บ่นับ
เฒ่าแก่แล้วหลงโลภเมียสาว ก็บ่นับ
เฒ่าหัวขาวมักหาหลิ่นซู้ ก็บ่นับ
เฒ่าสู่หลู่นอนส่วมนำเมีย ก็บ่นับ
เฒ่าซำเซียนำสาวส่ำน้อย ก็บ่นับ
เฒ่ามักป้อยเอิ้นห่าเอิ้นหูง ก็บ่นับ
เฒ่าหัวสูงศีลทานบ่สร้าง ก็บ่นับ
เฒ่าฮ้างบ้านหาห่างหามี ก็บ่นับ
เฒ่าอับปีฆ่าสัตว์กินเหล้า ก็บ่นับ
เฒ่าหว่ำเว้าตึกส้อตึกแห ก็บ่นับ
เฒ่าตาแสะวางหลานบ่ได้ ก็บ่นับ
เฒ่าคนใบ้ฮักเพิ่นซังโต ก็บ่นับ
เฒ่าโมโหความตายบ่ฮู้ ก็บ่นับ
เฒ่าอุดอู้หาสร้างแต่เวร ก็บ่นับ
เฒ่าทำเข็ญสอนแต่คนอื่น ก็บ่นับ
เฒ่าย้านหลื่นการบ้านสวน ก็บ่นับ
เฒ่าชักชวนลูกหลานไปค้า ก็บ่นับ
เฒ่าเก่งก้าศีลห้าบ่มี ก็บ่นับ
เฒ่าบ่ดีวันศีลเข้าป่า ก็บ่นับ
เฒ่าใจบ้าฮักแต่ลูกหลาน ก็บ่นับ
เฒ่าใจมารบุญโตบ่เว้า ก็บ่นับ
เฒ่าเค้าเม้านั่งเฝ่าแต่เฮือน ก็บ่นับ
เฒ่าบิดเบือนฟังธรรมบ่ได้ ก็บ่นับ
เฒ่าเห็นใก้ภายหน้าบ่เหลียว ก็บ่นับ
เฒ่าคันเคียวสามซาวว่าหนุ่ม ก็บ่นับ
ของหมู่นี้ คนเฒ่าอย่าทำ
หลานบ่ยำ เหตุเฒ่าผิดฮีด
ฮีดผู้เฒ่า มีแท้บ่หลาย
อธิบาย หลานจำจื่อได้
ให้ผู้เฒ่า ชวนลูกชวนหลาน
ชวนกินทาน ทำบุญอย่าค้าน
ชวนลูกบ้าน ใส่บาตรสู่วัน
ชวนลูกหลาน ฟังธรรมอย่าขาด
ให้ฉลาด หนแห่งทางขุน
ใจเป็นบุญ เมตตาแผ่กว้าง
อย่าอวดอ้าง ย้องว่าตัวดี
ผู้กระดัก ยังมีบ่ไฮ้
ผู้กระด้อ มีมากเหลือหลาย
คนทั้งเมือง มีเหลือหลายมาก
คำฮู้นี้ บ่สุดกับไผ
หลานชี้ไป เป็นคำบ่เบี่ยง
ยังเที่ยงแท้ ตั้งแต่นิพพาน
ของกินทาน หามาอย่าขาด
บ่ประมาท ในแก้วทั้งสาม
หมั่นไต่ถาม การบุญบ่ค้าน
เฒ่าฮากบ้าน ศีลห้าบ่ไล
เฒ่าใจใส สัตว์เป็นบ่ฆ่า
เฒ่าบ่บ้า ลักสิ่งของไผ
ตามวิสัย เมียเพิ่นเฒ่าเว้น
บ่ก่าวเล่น คำหล่ายคำพาง
เฒ่าฮู้ทาง สุราบ่เสพ
เฒ่าฮู้ฮีด บ่จ่ายเงินแดง
เฒ่าฮู้คอง บ่แปงเงินด้วง
เฒ่าใจกว้าง บ่เห็นแก่มี
เฒ่าใจดี ยำคำปากเว้า
เฒ่าโสภาพ เตือนลูกเตือนหลาน
ให่กินทาน ถือศีลตักบาตร
เฒ่าฉลาด เข้าวัดฟังธรรม
เห็นพระสงฆ์ ยกมือนบไหว้
เฒ่าฮู้ฮีด บ่ให้ฮีดหมอง
เฒ่าฮู้คอง บ่ให้คองเศร้า
ตามหลานเว้า มาแล้วแม่นคอง
หลานผิปอง นบยำปานแก้ว
หลานฮู้แล้ว ขาบไหว้บูชา
ขอสมมา ว่าตาว่าปู่
บ่หลบหลู่ ยกไว้เทิงหัว
หลานบ่ตั๋ว นบหาสู่มื่อ
หลานบ่ดื้อ ยกให้เป็นครู
หลานอิดู แต่คนภายหน้า
ใจหยาบช้า จนเฒ่าจนตาย
บาดลาวตาย คนเดียวเค่าเม่า
หาผู้เว้า นำก้นบ่มี
อะวิจี เป็นเฮือนบ่พ้น
เหตุโลภล้น ใจหยาบสามาญ
เฮาฝูงหลาน เกิดมาภายซ้อย
ยังหนุ่มน้อย ความฮู้บ่หลาย
เห็นมีมา ในธรรมพระเจ้า
เฒ่าเก่าเว้า ปางนั่นสืบมา
ศาสนา ล่วงกายไปหน้า
มาฮอดเท่า ศักราชสองพัน
คองพระสงฆ์ ยังคงทัดเที่ยง
บ่เบี่ยงถ้อง ตั้งต่อนิพพาน
ฝูงคนมาร เกิดมาผ่าถ่อง
ถ่องหนึ่งนั่น แม่นแต่คนบุญ
ไผเป็นขุน มีใจฉลาด
พระบาทเจ้า องค์อยู่เสวยเมือง
คำแค้นเคือง มีใจฮักไพ่
ฝูงคนบุญ ยังมากหนักหนา
ในโลกา เงินคำบ่ไฮ้
ใต้ลุ่มฟ้า สุขล้วนสู่เมือง
คำแค้นเคือง บ่มีสักหยาด
พระบาทไท้ ไว้เทศนา
ศาสนา ล่วงกายไปหน้า
น้อยบ่ซ้า มาฮอดสามพัน
ฝูงคนบุญ เกิดมามีน้อย
คนบาปนั่น มีมากหลวงหลาย
ทั้งหญิงซาย ดังเดียวกันนั่น
ใจเขาสั่น กิ้วโกธโกธา
เทวดา ลงมาจากฟ้า
นับอ่านได้ สิบแปดหมื่นปาย
ลงมายาย ฮักษาเยี่ยมผ่อ
มาสับส่อ แจ้งเหยื่องฝูงคน
มาบันดล ฝูงคนในโลก
ให้โลภเลี้ยว ปิ้นแป่ไปมา
ทั้งเสนา ขุนกวนน้อยใหญ่
ทั้งข้าไพ่ ฝูงหมู่ซาวเมือง
ทั้งผ้าเหลือง ดาบสนักบวช
ในซวดพ้น ละฮีตละคอง
เทวีฮอง กษัตริย์เจ้าฟ้า
ใจเก่งก้า ทำบาปทุกคน
ใผใจบุญ บังเกิดทุกข์ไฮ้
ใผบาปฮ้าย บังเกิดมั่งมี
เป็นเศรษฐี เงินคำบ่ไฮ้
ได้ข้อยข้า ซ้างมาเหลือหลาย
ทั้งหญิงชาย ดังเดียวกันนั้น
ใผเป็นขุน ใจบุญนักปราชญ์
ใจฉลาด บ่สร้างเวรา
ละตัญหา โกธาหมู่นี้
ละโลกนี้ ไปเกิดสวรรค์
ทั้งเทวัญ อินทราพร้อมพรั่ง
มานั่งล้อม นางฟ้าหมื่นคน
ทุรชน ฝูงเขาทำบาป
เขาละคราบ ไปอเวจี
ในแสนปี ทุกข์อยู่บ่แล้ว
พระแก่นแก้ว ตนชื่อเมตไตย
พระตั้งใจ โผดคนเป็นโกฏิ
พระเพิ่นโผด เขาได้ดีหลี
หลานบ่มี มัวมาทำบาป
เกิดชาตินี้ เวรหากจำเป็น
เวรแต่หลัง มาทันชาตินี้
อดอยู่นี้ นำหมู่คนพาล
ใจเฮาหลาน ยังคงทัดเที่ยง
ใจเที่ยงแท้ ตั้งต่อนิพพาน
หลานเป็นขุน ทำใจแผ่กว้าง
บ่อวดอ้าง เว้าว่าใผดี
ใช้ขันตี หลานเพียรเอาได้
อดซอกไซ้ ศีลห้าบ่วาง
บ่ไปทาง มิจฉาเป็นบาป
หลานผาบแพ้ ฝูงหมู่ตัณหา
ทั้งมุสา สุราฆ่าลัก
หลานหลีกคัก ฝูงนั้นสู่อัน
อัศจรรย์ แต่การเจ้าฟ้า
ข้าไพร่น้อย การเจ้าแฮ่งหลาย
ฝูงคนตาย กับการเจ้าฟ้า
หน่อยบ่ช้า จักฆ่าจักตี
ฝูงคนดี เอาดีบ่ได้
คนโหดฮ้าย อยู่ได้ทำการ
ทำบ่นาน เขาหยุดเขายั้ง
สังบ่ได้ จักหมู่จักคน
ฝูงคนมี ทาสีสินไถ่
ก็จักได้ นำเข้าฝูงชน
ทุรชน เข้าได้เป็นใหญ่
ฝูงคนฮ้าย เข้าได้เป็นกวน
ของบ่ควร แพงกว่าช้างม้า
คนถ่อยช้า เอามาทำกาน
คนสามานย์ มันฮู้ปากเกี้ยง
พระบาทเลี้ยง เข้าไว้ว่าดี
ฝูงคนมี เป็นใจนักปราชญ์
ใจฉลาด ฮู้ฮีดคองเมือง
พระบุญเฮือง บ่มีปากเว้า
ฝูงคนเฒ่า พระบ่กูร์ณา
ฝูงโกธา ปนใจสาโหด
พระโผดเลี้ยง เขานั้นสู่คน
อุปชน ฝูงมารข่มได้
พระแก่นไท้ ยังว่าเขาดี
ขีหลวงตา ได้เป็นเจ้าวัด
คองบ่คัด ม้างฮีดคองธรรม
คนพาลา ทำกรรมในเขต
พระเทศน์ไว้ ภายซ้อยศาสนา
หลานจึงหา จื่อจำเอาไว้
สอนแก่นไท้ เจ้าปู่ภายลุน
ไผเป็นขุน ฮ่ำเพิงให้ฮอด
ไผคึดซอด แม่นยอดคองบุญ
ศาสนา ล่วงกายไปหน้า
น้อยบ่ซ้า ฮอดสี่พันปาย
ฝูงพระสงฆ์ คนดีมีน้อย
คนถ่อยนั้น มีแท้มากหลาย
ฝูงหญิงซาย เกิดมาปางนั่น
อายุสั้น เสียแท้อีหลี
หญิงสิบปี เอาซายนอนซ้อน
เป็นเหตุฮ้าย มารหากบันดล
ฝูงคนซาย เกิดมาแก่ก้า
ตั้งแต่ฆ่า ตั้งแต่ฟันกัน
ฝูงพระสงฆ์ ซาวเจ้านักบวช
ในซวดพ้น ปิ้นแป้ไปมา
ทั้งเสนา ว่าเป็นนักปราชญ์
คึดฉลาด ม้างฮีดคองเมือง
พระบุญเฮือง องค์เป็นเจ้าฟ้า
ใจโกรธก้า ตั้งแต่เล็วกัน
เวรนำทัน ตัณหาแก่ก้า
หลานกับป้า ปางนั้นบ่อาย
ฝูงแม่นาย เอาหลานนอนซ้อน
เป็นเหตุฮ้อน ปานนั้นบ่งาม
ฝูงซายฮาม มีใจซูเอื้อย
อ้ายกับน้อง นอนส้วมฮ่วมกัน
ศาสนา ล่วงกายไปหน้า
ตราบต่อเท่า ล่วงเขตห้าพัน
พระเมตไตรย ลงมาผายโผด
คนปางนั้น ตั้งอยู่ในธรรม
กษัตริย์ตา บ่ทำใจบาป
พะผาบแผ่ มารฮ้ายอ่อนโยม
โสมณา บ่ดีมีน้อย
คนถ่อยนั้น ยักษ์ฆ่ากินเสีย
ไผเป็นเพีย เกิดมาฮ่วมเจ้า
บุญแต่เค้า ปางก่อนนำมา
ในโลกา คนเฮาบ่ฮ้าย
กาพย์อันนี่ แม่นนักปราชญ์หา
แก้วดวงตา อยู่เมืองล้านช้าง
หากาพย์ไว้ สอนน้อยลูกหลาน
เอิ้นคำขาน ว่าหลานสอนปู่
เป็นห่อมฮู้ คนอยู่ภายหลัง
เป็นขุนกวน สืบเมือภายหน้า
บ่ฮู้หล้า ไผเกิดลุนหลัง
บุญไผยัง หากได้เป็นใหญ่
ให้ฮักไพร่ ฝูงหมู่วงษา
ฮักลุงตา อาอาวพี่น้อง
ให้ค่อยน้อม หาเจ้าบัณฑิต
อย่าให้ผิด ฝูงคนนักปราชญ์
อย่าปากก้า ข่มท่านยอโต
ลูกหลานกู บุญไผแก่ก้า
เมือภายหน้า ให้ค่อยจำเอา
ยากปานนี้ อย่าว่ายากหลาย
ยากแต่อธิบายสนธิ์นาม จ่ายไปเมือหน้า
ยากถ้วนหน้า บ่มีท่อในคอง
ไผซ่างปอง ใจเพียรจิงได้
ไผขี่ค้าน บุญเจ้าเสื่อมลง
เฮาประสงค์ สอนคนภายซ้อย
ความฮู้น้อย แก้กาพย์คำหา
แก้วดวงตา ลาวเป็นคูเค้า
เฮาจิงเว้า หาตื่มหาแถม
หาซ่อมแซม คำผิดคำถืก
คำลึกล้น เฮาเว้นบ่เขียน
เฮาจักเพียร ลงพิมพ์ไว้อ่าน
เฮาเป็นท่าน เมืองนอกเมืองใน
มีใจใส ศรัทธาแผ่กว้าง
คึดฮอดเจ้า คนต้นแต่งกลอน
เป็นคำสอน ถืกคองเฮาฮู้
เฮาจึงสู้ อดหลับอดนอน
แก้กาพย์กลอน ลงพิมพ์เป็นแบบ
ไผพบพ้อ บุญส้างแต่หลังเจ้าเอย ฯ
-------------------------------------------------
แปล
นโม นมา วันทาก้มกราบ
กาพย์ติดกาพย์ ต่อกาพย์เป็นสาร
เป็นตำนาน กาพย์หลานสอนปู่
หลานได้รู้ เหตุปู่สั่งสอน
หลานยินดี จดจำเอาไว้
จำได้แล้ว ตัวหลานชื่นชม
โมทนา ปู่สอนให้รู้
ไม่ลบหลู่ บุญคุณที่สอน
ยังอาวรณ์ คำสอนร่ำร่ำ
คิดอยากทำ ตอบแทนคุณท่าน
หลานเกิดหลัง หาของไม่ได้
จึงวอนไหว้ ขอกล่าวตำนาน
เป็นนิทาน แทนคุณท่านปู่
หลานได้รู้ ในสูตรในธรรม
เป็นคำสอน ดวงงามล้ำเลิศ
ผู้ประเสริฐ คือโพธิสัตว์
ได้เดินลัด ตรงโพธิญาณ
เข้านิพพาน สงสารละไว้
ท่านสอนให้ หลานจดจำเอา
เป็นสำเนา หลานจดจำไว้
หลานจำได้ สอนปู่ภายหลัง
เพราะเหตุใด หลานจึงสอนปู่
ปู่คงรู้ เพียงสอนหลานหลาน
อันศีลทาน เบื้องต้นศีลห้า
ทำปาณา ฆ่าสัตว์เลี้ยงลูก
เป็นบาปร้าย กรรมนี้ไม่ควร
อทินนา ลักเอาของคน (อื่น)
กลัวกังวล ภายหน้าตกต่ำ
กาเมสุ เมียเขาไม่เว้น
ใครลอบเล่น ลงสู่อบาย
มุสาไซร้ โป้ปดปล้อนปลิ้น
คนหลายลิ้น เป็นบาปเป็นกรรม
ใครคนทำ ปากเหม็นเป็นใบ้
พูดไม่ได้ ไม่ชัด ติดอ่าง
โทษสุรา มัวเมาเพราะเหล้า
เป็นผู้เฒ่า ควรเว้นทุกคน
จักให้ผล ไปถึงชาติหน้า
เป็นคนบ้า ปัญญาโง่เขลา
นี่คือสำเนา ธรรมพุทธองค์
กล่าวเป็นเค้าโครง หลักธรรมศีลห้า
หลานจักว่า จักกล่าวต่อไป
ไม่เฉไฉ ชักช้า กาโล
อัยโก ฟังแล้วจดจำ
จำได้แล้ว ภายหน้าตรึกตรอง
ของจริงจึงกล่าว ใครที่แก่เฒ่า
อย่าเมาอำนาจ โลภะตัณหา
มั่วเมาเหล้ายา กับหมู่สหาย
ในร้านชนจอก พูดหยอกสาวงาม
ตามบ่อนตามเหลา เฒ่านั้นไม่ดี
หลานมิยำเกรง คนแก่คนเฒ่า
ผู้ไม่เอาการบุญ ขี้เกียจครองวัตร
ไม่ปฏิบัติตามธรรม ไม่น้อมนำศีลห้า
เข่นฆ่าฝูงสัตว์ ข้อวัตรไม่นำพา
ค่ำมาฉอเลาะ ออเซาะภรรยา
ในห้องเคหา เฒ่านั้นกลัวสั่น
เฒ่านั้นกลัวแมว ปล่อยปละละเลย
เพิกเฉยภาวนา สอนลูกสอนหลาน
ผมนั้นหงอกขาว เป็นเฒ่านอกรั้ว
หลบอยู่ตามสวน เฒ่านั้นไม่ดี
มีคนบอกสอน เฒ่านั้นไม่ชอบ
ไม่ยอมประกอบ วัตรสิบประการ
พวกลูกหลาน ย่อมไม่เกรงกลัว
มัวขี้เกียจ ในราชการ
ไม่บริบาล จารีตบ้านเมือง
ลูกหลานแค้นเคือง นำความบอกกล่าว
ครั้นฟังแล้ว ไม่พูดไม่จา
มีความโกรธกล้า คับอกคับใจ
หาสุราเมรัย มากินกับข้าว
ไม่กล่าววาจา ผีห่าสิงกาย
ใจไม่งดงาม เห็นแก่เงินทอง
ไม่ปองเป็นปราชญ์ ไร้เชาวน์ฉลาด
ไม่รู้จารีต คิดเอาแต่ได้
คอยจ้องตำหนิ เฒ่านั้นไม่ดี
ตกอเวจี กองไฟหม้อใหญ่
หลายกัปป์หลายกัลป์ มหันต์จริงๆ
สมบัติมากยิ่ง ตระหนี่หวงไว้
ไม่ใช้ไม่สอย คอยอวดว่ามี
ตระหนี่ทำทาน ชำนาญอวดโอ้
คุยโวแต่ปาก เฝ้าคอยลูกหลาน
ทำงานหาให้ เมื่อได้มาแล้ว
คนแก่จัญไร มีใจมักได้
เก็บไว้ให้เมีย คลอเคลียครวญคร่ำ
เย็นย่ำราตรี อิตถีสังโยค
อาโภคกามคุณ เสื่อมสูญครองวัตร
ไม่ปฏิบัติ พระบิณฑบาต
เห็นแล้วทำเฉย หลบอยู่ในเรือน
ไม่เตือนเรือนอื่น ให้โมทนา
ศรัทธาไม่กว้าง ไม่สร้างการบุญ
มียศเป็นขุน ไม่ทำตามกฎ
เฒ่านั้นไม่ดี ตกอเวจี
พันปีไม่พ้น เป็นบาปมากล้น
ทนทุกข์นานา เพราะบาปกรรมชั่ว
พระบาทเหนือหัว พุทธรัตนะ
ตรัสสอนธรรมะ ปู่จงจดจำ... เอานะปู่เอย...
จารีตครรลอง ของคนแก่เฒ่า
หลานจักกล่าว ให้ยิ่งขึ้นไป
หลานจังไร แต่งกาพย์สอนปู่
ลองคิดดู จริงดั่งคำหลาน
ปู่ใจบาน ชื่นชมยิ่งแล้ว
เจ้าหลายแก้ว อย่าช้าว่าไป
ปู่เต็มใจ อยากฟังทุกวัน
ไม่ดื้อรั้น หลานแก้วจงสอน
หลานอาทร ปู่วิงวอนไหว้
หลานจึงได้ แต่งเป็นกาพย์กลอน
เป็นคำสอน ให้ยิ่งขึ้นไปฯ
มีดเล็กๆ ฟันเข้า
คนเฒ่ากล่าว คำหยาบ ก็ไม่นับ
ปูมหลวงบอกยาป้าง
แม่ฮ้างบอกยาเสน่ห์
คนโลเล สั่งสอนความรู้
คนลบหลู่ ชี้บอกทางคุณ
คนเป็นขุน ชี้บอกทางค้า
คนเป็นข้า ชี้ช่องหาเงิน ก็ไม่นับ
-----------------------
(ก็ไม่นับ หมายถึง ไม่มีประโยชน์ ไม่น่าเชื่อถือ)
ปูมหลวงบอกยาป้าง หรือบางสำนวนว่า พุงหลวงบอกยาป้าง... สมัยก่อน มีโรคร้ายชนิดหนึ่ง เกิดจากเชื้อมาลาเรีย เรียกว่า ไข้ป้าง หรือปัจจุบันเรียกว่า มาลาเรียลงตับ
คนที่เป็นไข้ป้างนั้น ท้องจะโต (พุงหลวง พุงใหญ่หลวง) ผิวเหลืองซีด เมื่อออกกำลังหรือเดินไกลๆจะ เจ็บท้อง เจ็บจุก ต้องหยุดพักและใช้มือจี้ตรงชายโครงข้างซ้ายสักพักหนึ่งอาการเจ็บจุกจึงค่อยคลาย ทั้งนี้เพราะคนที่เป็นไข้ป้างนั้น ม้ามจะย้อยเลยชายโครงลงมา ม้ามนั้นเป็นอวัยวะภายในอยู่ชิดกระเพาะอาหาร มีหน้าที่เป็นเสมือนสุสานของเม็ดโลหิตแดง คนที่เป็นมาลาเรียเรื้อรัง เม็ดโลหิตแดงจะถูกทำลายและไปคั่งอยู่ที่ม้ามมาก ม้ามจึงขยายตัวย้อยยานและเจ็บจุกเมื่อออกกำลัง
ปูมหลวง คือคนที่เป็นไข้ป้าง จนม้ามหย่อนแล้ว..
ยาป้าง ก็คือยารักษาโรคไข้ป้าง
ตัวเองเป็นไข้ป้าง แต่ไปบอกยารักษาไข้ป้างแก่คนอื่น.. ไม่น่าเชื่อถือ
แม่ฮ้างบอกยาเสน่ห์ ก็เช่นเดียวกัน (แม่ฮ้าง คือหญิงที่ถูกสามีทิ้ง) ตัวเองถูกสามีทิ้ง แต่บอกยาเสน่ห์แก่คนอื่น.. ไม่น่าเชื่อถือ
--------------------------------
คนมั่งมีกินทานบ่ได้ (คนร่ำรวย แต่ไม่รู้จักทำบุญทำทาน)
คนขี้ไฮ้อวดอ้างมั่งมี (คนจน แต่อวดว่าตัวมั่งมี)
คนเป็นชีหาเงินฮับจ้าง (พระหรือชี แต่รับจ้าง แสวงหาเงินทอง)
คนมักอ้างย่องแต่ตัวดี ก็บ่นับ (คนชอบอวดอ้าง แต่พูดเอาดีเข้าตัว ยกย่องตนเอง)
เป็นอาจารย์หากินแต่เหล้า (เป็นครูบาอาจารย์ เอาแต่กินเหล้า)
เป็นผู้เฒ่าความฮู้บ่ถาม (เป็นคนแก่คนเฒ่า แต่ไม่มีความรู้)
เป็นสมภารลูกวัดบ่ย้าน (เป็นเจ้าอาวาส แต่ลูกวัดไม่กลัวเกรง)
เป็นพ่อบ้านปากบ่เป็นธรรม (เป็นผู้ใหญ่บ้าน แต่พูดไม่เป็นธรรม ไม่เป็นกลาง)
ความฮู้มากการบาปบ่ยำ (มีความรู้มาก แต่ไม่เกรงกลัวบาปกรรม)
คนเฮียนธรรมอวดแต่ความเว้า (ศึกษาปริยัติธรรม แต่ไม่ยอมปฏิบัติ ดีแต่พูด)
คนผู้เฒ่าขาดเมตตาจิต ก็บ่นับ (คนแก่คนเฒ่า ไม่มีจิตเมตตา)
คนอยู่ใกล้ส่อเสียดซังกัน (คนอยู่ใกล้กัน แต่ส่อเสียดกัน เกลียดชังกัน)
คนนินทาเตียนขวัญชาวบ้าน (คนขี้นินทา พูดตำหนิติเตียนชาวบ้าน)
คนขี้ย้านพาหมู่ตกใจ (คนขี้กลัว ทำให้เพื่อนๆตกใจ)
คนจังไฮพ่อแม่บ่เลี้ยง (คนจังไร ไม่เลี้ยงดูพ่อแม่)
คนปากเกี้ยงย้องแต่ตัวเอง (คนปากหวาน ยกย่องตนเอง)
คนนักเลงพาเมียทุกข์ไฮ้ (คนนักเลง พาเมียทุกข์ยาก)
คนมักได้ขี้ค้านทำงาน ก็บ่นับ (คนมักได้ แต่ขี้เกียจทำงาน)
คนเป็นกวนข่มเหงชาวบ้าน (คนเป็นผู้ใหญ่บ้าน เป็นเจ้านาย ข่มเหงรังแกชาวบ้าน)
คนขี้ค้านหาฮีดคองธรรม (คนที่เกียจคร้านศึกษาเรียนรู้ขนบจารีตประเพณี)
คนบ่ยำพระสังฆเจ้า (คนที่ไม่เคารพยำเกรงพระสงฆ์องคเจ้า)
คนมักเว้าข่มเพิ่นยอโต (คนที่ชอบพูดยกตนข่มท่าน)
คนโทโสอวดตนเก่งก้า (คนขี้โมโห อารมณ์ร้อน คุยอวดว่าตนเก่ง)
คนเป็นบ้าขนบาปใส่ตัว (คนไม่รู้บาปบุญคุณโทษ ชอบทำบาป)
คนขี้ตั๋วหาศีลบ่ได้ ก็บ่นับ (คนชอบโกหก ไม่รักษาศีล)
.... เหล่านี้ เป็นคนไม่น่าเชื่อถือ...
--------------------------------------------------------
ผญา กาพย์ กลอนอีสาน
