โสกของหญิงที่ควรและไม่ควรเป็นคู่ครอง
ตัดมาจากวรรณกรรมเรื่องท้าวคำสอน ตอนที่พระเถระสอนท้าวคำสอน.. ปริวรรตโดย อาจารย์มนัส สุขสาย นำเสนอโดย วัฒน ศรีสว่าง
คำแปล(ในวงเล็บ) และอธิบายเพิ่ม โดย มังกรเดียวดาย

(โสก คือ โฉลก หมายถึงลักษณะ โสกของหญิง คือโฉลกของหญิง หมายถึงลักษณะของหญิง หรืออิตถีลักษณะ)

มาซิบอกให้แจ้งในโสกคองหญิง ก่อนเนอ
บาคราญเอยให้จื่อจำเอาไว้

1. หญิงใดเฮ็ดกินพร้อม พอเกลือทั้งปาแดก
    หญิงนั้นข้อยฮ้อยซั้น ก็ควรให้ไถ่เอา
   (หญิงใดทำกับข้าวเป็น และทำอร่อย
    หญิงนั้น แม้เป็นข้าทาสคนอื่น 100 ชั้น ก็ควรไถ่เอามาเป็นภรรยา)


2. หญิงใดเอเลท้อง พุงหลวงอุ้มบาตร
    หญิงนั้นลอนท่อโสมฮูปฮ้าย บุญเจ้าหากมี ท้าวเอย
    ซายใดได้เข้าซ้อน เสนห์ฮ่วมเฮียงสอง ดังนั้น
    อันว่า สมบัติมี พร่ำเพ็งเต็มย่าว
   (หญิงใด ท้องโต ประหนึ่งพระอุ้มบาตร
    หญิงนั้น แม้จะรูปโฉมไม่งดงาม แต่เป็นคนมีบุญ
    ชายใดได้เป็นคู่ครอง จะร่ำรวยด้วยทรัพย์สินเงินทอง)
อธิบายเพิ่ม : หญิงนี้ จะมีท้องโตเหมือนคนตั้งครรภ์ โดยท้องจะโตแบบนี้ เป็นปกติของเขา แม้ว่าจะตั้งครรภ์ ก็โตเท่าเดิม ไม่ตั้งครรภ์ก็โตเท่าเดิม ซึ่งอิตถีลักษณะนี้ เป็นลักษณะของผู้มีโชคลาภ

3. หญิงใดคอกลมป้อง หางตาแดงจักสะหน่อย
    หญิงนั้นสุขหลื่นล้น ความไฮ้บ่มี แท้แล้ว
    (หญิงใด มีคอกลมงาม หางตาแดงเรื่อๆ
     หญิงนั้น จะมีแต่ความสุข ปราศจากเรื่องเลวร้าย)
อธิบายเพิ่ม : หญิงนี้ มีคอกลมงาม โดยคอด้านหน้ามีรอยเส้นคล้ายมีอะไรรัด แต่ไม่ได้เป็นรอยชัดมากนัก เป็นรอยพอสวยงาม เหมือนใส่สร้อยคอ นอกจากนั้น ตรงหางตา จะมีสีแดงเรื่อๆด้วย อันนี้ เป็นบุญของเขา หญิงที่มีลักษณะนี้มีไม่มาก และหากหาพบ ก็มักจะเป็นธิดาของเศรษฐีหรือคนมีตระกูลสูง... หางตาของคน จะมี3แบบคือ หางตาธรรมดาสีเหมือนผิวหน้า หางตาดำ และหางตาแดง

4. หญิงใดยัวรยาทย้าย เสียงบาทตีนหนัก
    อย่าได้เอามาเฮียง ถ่อยคนควรเว้น
   (หญิงใด เดินเท้าหนัก เดินเสียงดัง
    ควรหลีกเลี่ยง อย่าได้นำมาเป็นภรรยา)
อธิบายเพิ่ม : หญิงนี้ เวลาเดิน จะลงน้ำหนักเท้ามาก ซึ่งนั่นก็คือ เดินเอาส้นเท้าลงก่อน หรือเอาน้ำหนักลงส้นเท้ามาก หญิงลักษณะนี้ มีโทสะเป็นเจ้าเรือน คือขี้โมโห เอาแต่ใจ ไม่เชื่อฟังใคร


5. หญิงใดหน้าผากน้อย ขมับหนีบแวนถนัด
    อันว่าการสงสาร ก็ว่ามันแวนจ้อย
    ใผห่อนทนเทียมได้ กามคุณครองโลก
    ซั้นถี่ถ้วน เป็นต้นแม่นมัน เจ้าเอย
     (หญิงใด หน้าผากแคบเล็ก ขมับสอบ
     หญิงนั้น เป็นผู้ร้อนแรงในกามคุณ)
อธิบายเพิ่ม : หญิงนี้ จะมีหัวหลิม คือศีรษะสอบเล็กเหมือนถูกหนีบ อันเกิดแต่บาปกรรมเก่าของเขา


6.  หญิงใดปากเว้าต้าน เสมอดั่งเสียงซาย ดังนั้น
     อันว่า การงานใผ ไป่ปานมันได้
     ซายใดเอามันซ้อน เป็นเมียอย่าเซื่อ มันเนอ
     ความปากหวานสิ่งก้วย ใจส้มดังหมากนาว แท้ดาย
     (หญิงใด เสียงใหญ่คล้ายเสียงผู้ชาย
     หญิงนั้น ปากพูดไม่ตรงกับใจ
     ชายใดได้เป็นคู่ครอง ให้ระวัง อย่าหูเบาเชื่อง่าย)

7.  หญิงใดเกษาเส้น ดกดำ เลิงแลบ
     ทังเล่าผิวบ่เส้า งามล้วนอยู่เลิง
     ยามเมื่อลุกยางย้าย คักเคี่ยมไปมา
     ตาบ่หลิงแลไกล แต่พอวาด้าม
     ดูโฉมเพี้ยง เพียงสานซ้างใหญ่
     ลักษณะถี่ถ้วน เสมอน้ำอ่างหิน
     ซายใดได้อยู่ซ้อนเฮียงฮ่วมเป็นเมีย ดังนั้น
     จักได้ครองความสุข นั่งปองเป็นเจ้า
     (หญิงใด ผมดกดำสลวย ผิวพรรณเปล่งปลั่ง
     ลุก เดินเหินด้วยกิริยาเรียบร้อย สายตานิ่ง ไม่มองลอกแลก
     สง่าประหนึ่งช้างสาร ใสนิ่งประหนึ่งน้ำในอ่างศิลา
     ชายใดได้หญิงนั้นเป็นคู่ครอง จะมีความสุข ได้เป็นใหญ่เป็นโต)

8.  หญิงใดขนตาส่วย งอนปายยาวยิ่ง
     หญิงนั้นฮู้ขี้คร้าน เข็นฝ้ายมักนอน แท้แล้ว
     แม่นว่าเป็นเมียใผ ก็บ่เป็นเฮือนหย้าว
     (หญิงใด ขนตาเรียว ปลายแหลมงอน
     หญิงนั้น เป็นคนเกียจคร้าน ชอบนอน
     ใครได้เป็นคู่ครอง จะไม่เจริญ)

9.  หญิงใดผมเป็นส้อย ยอยหูเป็นหมืด
     หญิงนั้นเงินบ่ค้าง พอฮ้อยอยู่ถง ท้าวเอย
     (หญิงใด มีจอนผมดกเป็นพวงยาว
     หญิงนั้น ใช้สอยสุรุ่ยสุร่าย เก็บเงินไม่อยู่)
อธิบายเพิ่ม : หญิงนี้ มีจอนผมยาวเลยหู และจอนผมนี้ ท่านว่าจะตัดทิ้งก็ไม่ได้ คือเมื่อพบว่าตนหรือลูกตนมีอิตถีลักษณะที่ไม่ดีนี้ คิดจะตัดทิ้งเสีย เมื่อตัดทิ้ง จะเจ็บไข้ได้ป่วย.. ท่านว่าเป็นกรรมของเขา หากไม่หมดเวรหมดกรรม จะกำจัดทิ้งไม่ได้

10. หญิงใดปานจับก้ำ กกขาดูหลาก
      ใผผู้ได้กล่าวต้าน โอมได้โซคมัน แท้แล้ว
      ก็จักมีสุขล้น สมบัติมีมูนมั่ง
      ยูท่างสุขอยู่สร้าง เป็นเจ้าเศรษฐี
      คันเจ้าได้ดังนี้ สบโซคบุญหลาย แท้แล้ว
      สายคอเอย ให้ค่อยจำเดอเจ้า
     (หญิงใด มีปานที่โคนขา
      ใครได้เป็นคู่ครอง นับเป็นโชควาสนา
      เพราะหญิงนั้น จะช่วยหนุนค้ำให้ร่ำรวย เป็นเศรษฐี มีความสุข)

11. หญิงใดจินจิกเกล้า ผมแดงทางหน้าผาก
      อันว่า หญิงฮูปนั้น สิเพม้างศาสนา แท้แล้ว
      (หญิงใด หัวเถิกนิดหน่อย ผมด้านหน้าผาก โดยเฉพาะไรผม มีสีแดง
      หญิงนั้น จะทำลายศาสนา)

12. หญิงใดโขโมหน้า คือซายสักสาด
      หญิงนั้นใจโลบเลี้ยว มีซู้จากผัว
      (หญิงใด หน้าตาเหมือนชาย
      หญิงนั้น เป็นคนจิตใจไม่ซื่อ จะมีชู้)
อธิบายเพิ่ม : หญิงนี้ มีหน้าตาเข้ากับลักษณะชาย คือมีหน้าใหญ่ จมูกใหญ่ คิ้วใหญ่ หน้าผากใหญ่ เป็นต้น.. คำว่าโขโมหน้า คือ มีหน้าใหญ่เหมือนหน้ายักษ์...นั่นคือ ผู้หญิงที่เป็นสตรีเพศ แต่หน้าเป็นบุรษเพศ เป็นลักษณะที่ไม่ดี

13. หญิงใดปายมือด้วน ทั้งสองฝ่าใหญ่
      หญิงนั้นทุกข์บ่มั่ว บาท้าวอย่าเอา แท้เนอ
      (หญิงใด นิ้วสั้น ฝ่ามือใหญ่
      หญิงนั้น เป็นคนอาภัพ ไร้บุญวาสนา  อย่าได้นำมาเป็นคู่ครอง)

14. หญิงใดทันตาแข้ว ขาวงามปานหยวก
      หญิงนั้นสุขแต่น้อย เถิงเถ้าอยู่เลิง
      (หญิงใด ฟันขาวสะอาด
      หญิงนั้น จะมีความสุข ตั้งแต่เล็กจวบจนแก่เฒ่า)

15. หญิงใดฝ่าตีนกว้าง กกขาทึม แข้งใหญ่
      หญิงนั้นแม่นว่าเป็นข้อยข้า สอนได้ก็บ่ฟัง
      มันท่อคึดโลบเลี้ยว ลวงโลกกามสเนห์
      อันแต่การสงสาร บ่อาจเทียมมันได้
      (หญิงใด ฝ่าเท้าใหญ่ โคนขาใหญ่ น่องใหญ่
      หญิงนั้น แม้เป็นข้าทาส เจ้านายสอนก็ไม่เชื่อฟัง
      เป็นคนปลิ้นปล้อน หลอกลวง)

16. หญิงใดหลังตีนตั้ง คือดองหลังเต่า ดังนั้น
      หญิงนั้นใจซื่อแท้ ประสงค์ตั้งต่อผัว ท้าวเอย
      มันบ่มักหลิ้นซู้ ซายอื่นมาซม
      ฮู้ท่อจมใจฮัก ต่อผัวคีค้อย
      มันจักทำการสร้าง อันใดก็เฮืองฮุ่ง
      แม่นว่าตกลุ่มพื้น สมุทรแล้วก็เล่าฟู แท้ดาย
      (หญิงใด หลังเท้าอวบอูม นูนคล้ายกระดองเต่า
      หญิงนั้น เป็นคนซื่อสัตย์ต่อสามี คอยดูแลปรนนิบัติสามี
      รักเดียวใจเดียว จะทำการงานอะไร ก็เจริญรุ่งเรือง ไม่มีตกอับ)

17. หญิงใดทำการสร้าง ครัวกินก้อยลาบ
      ก็บ่เค็มบ่จืดแท้ พอด้ามแซบนัว
      หญิงนั้นบุญมากล้น ยศโยชน์นางขุน
      แม่นว่าดำปานกา ก็หากควรเอาซ้อน
      (หญิงใด เป็นแม่บ้านศรีเรือน ทำสำรับกับข้าวได้อร่อย
      หญิงนั้น เป็นผู้มีบุญมาก แม้ผิวจะดำประหนึ่งกา
      ก็ควรนำมาเป็นคู่ครอง)

18. หญิงใดขี้แมงวันจับป้าง ตีนนมเบื้องลุ่ม ดังนั้น
      เป็นข้อยเพิ่นฮ้อยซั้น เมือหน้าหากซิขวาง เจ้าเอย
      (หญิงใด มีไฝตรงราวนมด้านล่าง
      หญิงนั้น เป็นคนขวางความเจริญ หาความเจริญรุ่งเรืองไม่ได้)

19. หญิงใดแมงวันขี้ จับอยู่หางตา
      ซื่อกาลขีณีหลวง หลื่นคองคนฮ้าย
      อันว่า ภายเมือหน้า อาทรทวงยิ่ง
      หญิงนั้นทุกข์บ่มั่ว เป็นข้อยท่านเลิง แท้แล้ว
      (หญิงใด มีไฝที่หางตา ถือว่าเป็นมหากาฬกิณี
      เป็นคนอาภัพ อับวาสนา มีแต่ความทุกข์ ไม่เจริญรุ่งเรือง)

20. หญิงใดป้งแข้งน้อย คิ้วก่องกมงาม
      เต้านมเป็นปานแดง ก็หากมีบุญแท้
      ใผผู้โอมเอาได้ เป็นเมียโซคใหญ่
      จักได้สุขอยู่เรื่อย เมือหน้าลุขวาง ท้าวเอย
     (หญิงใด ขาเรียวงาม คิ้วโก่งงาม มีปานแดงที่เต้านม
      หญิงนั้น เป็นผู้มีบุญมาก ใครได้เป็นคู่ครอง นับเป็นโชควาสนา
      จะมีแต่ความสุข ข้ามพ้นอุปสรรคทั้งปวง)

21. หญิงใดไปมาก้ม มุขังลงต่ำ
      หญิงนั้นบุญมากล้น ตัวเจ้าหากบ่ยืน ท้าวเอย
      (หญิงใด ชอบเดินก้มหน้า
      หญิงนั้น เป็นคนอายุไม่ยืน แม้จะเกิดในตระกูลที่ดี ร่ำรวย ก็ตาม)
อธิบายเพิ่ม: หญิงที่มีลักษณะเช่นนี้ จะอายุขัยไม่ยืนยาว คืออยู่ไม่เกินอายุ40ปี

22. หญิงใดผมเขินเหี้ยน แกนแกเกล้าอยู่
      แม่นว่าโสมงามล้น มันนั้นก็บ่ดี
      (หญิงใด ผมหยิกเป็นขอด หญิงนั้น แม้จะมีรูปโฉมงดงาม ก็ไม่ดี)
อธิบายเพิ่ม: หญิงนี้ มีผมหยิกงอ แม้เส้นผมจะยาว ก็ม้วนตัวก่อเป็นเกล้าผมขึ้นด้านบน ไม่เป็นเส้นทิ้งตัวลงด้านล่าง หากนึกภาพไม่ออกให้นึกถึงผมของชาวเงาะป่า (แต่นั่นเป็นกรรมพันธุ์ของเขา)


23. หญิงใดปากกล่าวต้าน เหมือนดั่งเสียงสัตว์
      วาจาเหมือน ดั่งแมว มันฮ้อง
      ลักษณะแนวนี้ อัปปรีย์แสนยิ่ง
      หญิงนั้นสุขบ่ล้วน ความไฮ้แล่นเถิง
     (หญิงใด พูดจาอ้อยอิ่ง สอพลอ ประหนึ่งแมวร้อง
      เป็นเสนียดจัญไร หาสุขมิได้ มีแต่เรื่องร้ายเข้ามา)
อธิบายเพิ่ม: หญิงนี้ ชอบพูดแบบดัดจริต เสียงเล็กเสียงน้อย เสียงสูงเสียงต่ำ จีบปากจีบคอ ซึ่งเป็นลักษณะนิสัยของคนโลเล ปลิ้นปล้อน ประจบ สอพลอ อิจฉาริษยา


24. หญิงใดปากกล่าวต้าน หัวก่อน บุญมี แท้แล้ว
      แม่นว่าเป็นเมียใผ ก็บ่มีความไฮ้
      (หญิงใด อารมณ์ดี ยิ้มเก่ง เจรจาไพเราะ
      ใครได้เป็นคู่ครอง จะเป็นสุข ไม่มีทุกข์ ไม่มีเรื่องเลวร้ายต่างๆ)

25. หญิงใดเล็บกมส่วย มือแดงผิวผ่อง
      เป็นข้อยเพิ่นฮ้อยซั้น ก็ควรให้ไถ่เอา
      (หญิงใด เล็บกลมเรียวงาม ฝ่ามือแดงเรื่อ ผิวพรรณผุดผ่อง
      หญิงนั้น หากเป็นข้าทาส 100 ชั้น ก็ควรไถ่เอามาเป็นคู่ครอง)
    
26. หญิงใดผมถอยขึ้น เมือเถิงล้านแหง่
      มันนั้นทุกข์ฮอดเถ้า ผองเท่าซั่วซีวัง
      (หญิงใด หัวเถิกขึ้นสูง หัวล้านกีบเท้าวัว หญิงนั้นจะทุกข์ยันแก่ ทุกข์ตลอดชีวิต)

27. หญิงใดตาเบือนซ้าย หัวแผดเสียงดัง
      (หญิงใด ตาเหล่ซ้าย หัวเราะเสียงดัง)

28. หญิงใดใจจองหอง มักเตียนซาวบ้าน
      มันมักหาความเว้า นินทาสับส่อ
      หญิงนั้นตั้งถ่อยฮ้าย ควรเว้นหลีกไกล
     (หญิงใด เย่อหยิ่งจองหอง ชอบนินทา ว่าร้าย ยุแยงคนอื่น
     หญิงนั้น เป็นคนถ่อย ควรหลีกหนีให้ห่าง)

29. หญิงใดหน้าผากกว้าง ดังใหญ่โขโม
      หญิงนั้นเป็นคนขวาง ให้ค่อยเอาใจเว้น
      (หญิงใด หน้าผากกว้าง จมูกใหญ่
      หญิงนั้น เป็นคนขวางความเจริญ ควรหลีกเว้นเสีย)
อธิบายเพิ่ม : "ดังใหญ่โขโม" คือจมูกใหญ่มาก สูงมาก เมื่อเทียบกับใบหน้า


30. หญิงใดนมยานเท่า ลงเถิงท้องหย่อน
      หญิงนั้นเลี้ยงลูกเต้า ดูได้มากหลาย
      ใผผู้โอมเอาได้ เป็นเมียผู้ประเสริฐ
      แม่นว่าโสมฮูปฮ้าย ควรให้แต่งเอา แท้เนอ
      (หญิงใด นมหย่อนลงถึงท้อง
      หญิงนั้น เลี้ยงลูกดี เป็นภรรยาที่ประเสริฐ
      แม้ว่ารูปโฉมไม่งดงาม ก็ควรหามาเป็นคู่ครอง)
อธิบายเพิ่ม : หญิงนี้ มีนมที่ยาวมาก ขนาดว่า นั่งต่ำหูก(ทอผ้า)อยู่ ลูกอยู่ด้านหลัง สามารถดึงนมมาดูดกินได้


31. หญิงใดนมสี่เต้า เซื้อซาตินามหมา
      มันนั้นใจพาโล ถ่อยคนควรเว้น
      หญิงนั้นทำการสร้าง อันใดบ่มีฮุ่ง เฮืองแล้ว
      แม่นว่ามีลูกเต้า สอนได้ก็บ่ฟัง
      (หญิงใด มีนมสี่เต้า เข้าลักษณะของสุนัข
      หญิงนั้น เป็นคนมีจิตใจชั่วร้าย
      แม้จะทำการงานใดๆ ก็ไม่เจริญรุ่งเรือง
      มีลูก ก็เป็นคนว่ายากสอนยาก)
อธิบายเพิ่ม : หญิงนี้มี “นมสี่เต้า”   โดย นมหนึ่งข้างจะมีสองเต้า รวมสองข้างก็เป็นสี่เต้า คือ เต้าใหญ่เป็นเต้าปกติ และตรงระหว่างเต้าใหญ่กับหัวนม จะมีเต้าเล็กๆ อีกหนึ่งเต้า หรือมองอีกลักษณะหนึ่งก็คือ มีหัวนมสองปล้อง หากจินตนาการไม่ออก ให้ลองนึกถึงผลน้ำเต้า... หญิงที่มีนมแบบนี้ เรียกว่า “นมสี่เต้า” หรือ “นมน้ำเต้า”... ซึ่งมีอยู่จริงๆ ไม่ใช่เขียนผิด

32. หญิงใดเปียเยียหน้า สมสถานให้อยู่
      หญิงนั้นตั้งถ่อยฮ้าย ใจนั้นบ่ดี แท้แล้ว
      ใผผู้โอมเอาได้ เป็นเมียสอนยาก
      มันนั้นตั้งถ่อยฮ้าย ความฮู้บ่มี
     (หญิงใด พูดดีแต่ได้ พูดเอาดีเข้าตน ชอบเสนอหน้า
      หญิงนั้น ใครได้เป็นคู่ครอง บอกสอนก็ไม่เชื่อฟัง
      รู้น้อย แต่มักอวดฉลาด)


33. หญิงใดปากกล่าวต้าน ขังอยู่ในดัง ดังนั้น
      อย่าได้เอาเป็นเมีย บ่ดีเมือหน้า
      แม่นว่าโสมงามล้น เกินคนเมืองลุ่ม ก็ดายแล้ว
     ให้เจ้าหนีหลีกเว้น อย่าได้เทียบเทียม แท้เนอ
      (หญิงใด เวลาพูด เสียงอยู่ในจมูก เสียงอยู่ในลำคอ คือเป็นคนพูดอู้อี้
      แม้จะมีรูปโฉมงดงามเพียงใด ก็อย่าได้นำมาเป็นคู่ครอง)


34. หญิงใดโยนีส่วย สูงสวดดวงปลี
      มูนงามงอน อ่อนหวานในงิ้ว
      ลักษณาแนวนี้ แวนดีสุดยิ่ง
      หญิงนั้นสุขหลื่นล้น ความเศร้าบ่มี ท่านเอย

35. หญิงใดเป็นไฝเบื้อง มุกขังฮิมปาก
      ติดอยู่ทางข้างซ้าย สมบูรณ์ล้นมั่งมี
      หญิงนั้นราศีขึ้น เงินคำมูนมั่ง
      จักได้นั่งจ้วยก้วย เป็นเจ้าเศรษฐี
      มันนั้นมีใจมั่น สัจจาจิงจงซื่อ
      ก็บ่ฮู้โลบเลี้ยว ประสงค์ตั้งต่อผัว แท้แล้ว
      ยังค่อยเทียรฆามั่น สนุกอยู่ยืนยาว
      เงินคำของ หลั่งมา บ่มีไฮ้
      (หญิงใด มีไฝที่ริมฝีปากล่างซ้าย
      หญิงนั้น มีราศีจับ เงินทองไหลเข้า เป็นเศรษฐี
      มีใจรักมั่น สัตย์ซื่อต่อสามี หากได้เป็นคู่ครอง จะมีความสุข)

36. หญิงใดแขนกมส่วย ขาวงามผิวผ่อง
      ใผผู้ใด้อยู่ซ้อน ปานกั้งฮ่มแดง
      (หญิงใด แขนเรียวงาม กลมเกลี้ยง ผิวขาวผุดผ่อง
      ใครได้เป็นคู่ครอง จะอยู่เย็นเป็นสุข เจริญรุ่งเรือง)
อธิบายเพิ่ม : ปานกั้งฮ่มแดง แปลว่า เหมือนอยู่ใต้ร่มสีแดง... ร่มสีแดง เป็นสัญญลักษณ์ของความร่มเย็นเป็นสุข เจริญรุ่งเรือง มีเทวดาคุ้มครองรักษา... ร่มแดงคือร่มของเทวดา (ร่มขาวคือร่มของพระมหากษัตริย์)

37. หญิงใดมือปมข้อ แขนยาวกกกิ่ว
      หญิงนั้นทุกข์ฮอดเถ้า ผองเท่าซั่วซีวัน แท้แล้ว
      (หญิงใด โคนแขนเล็ก แขนยาว นิ้วมือเป็นปล้องๆชัดเจน
      หญิงนั้น จะตกทุกข์ได้ยาก ตลอดชีวิต)

38. หญิงใดปากกล่าวต้าน เสียงอ่อนหวานหู
      หากจักมีความสุข ซั่วซีวันบ่มีไฮ้
      หญิงนั้นอุตตโมแท้ แนวหญิงหายาก
      นับแต่ฮ้อยประเทศบ้าน หาได้แต่ละคน
      (หญิงใด พูดอ่อนหวาน ไพเราะ เสนาะโสต
      หญิงนั้น นับว่าเป็นหญิงที่ดี หาได้ยาก
      จะมีแต่ความสุข ตลอดชีวิต)


39. หญิงใดผมยาวดั้ว วาปลายคืบหนึ่ง
      หญิงนั้นแม่นค่าล้าน ก็ควรให้แต่งเอา
     (หญิงใด มีผมยาวสลวย 1วา1คืบ
      หญิงนั้น แม้ค่าสินสอดจะแพง ก็ควรตกแต่งเป็นคู่ครอง)
อธิบายเพิ่ม : หญิงนี้ มีผมยาวสลวย สวยงาม คือ แม้ผมจะยาวมาก แต่ผมก็ยังงดงามอยู่ ไม่ฟู ไม่แตกปลาย คำว่าผมยาวนี้ คือ ยาวเลยสะโพกลงไป... อีกอย่างหนึ่ง โฉลกผมหญิงบางคน ตัดไม่ได้ หากตัดจะผิดโฉลก จะเจ็บไข้ได้ป่วย หญิงนั้นจึงจำเป็นต้องไว้ผมยาว หญิงที่ไว้ผมยาวแล้วยังดูแลผมให้สวยงามได้ ถือว่าเป็นหญิงที่ดี


40. หญิงใดตีนมือส่วย ขาวเหลืองก้ำเกิ่ง
      หญิงนั้นฮู้แต่งตั้ง การเหย้าแม่เฮือน
      (หญิงใด มือเรียวงาม เท้าเรียวงาม ผิวขาวเหลือง เนียนผุดผ่อง
      หญิงนั้น เป็นคนรู้การบ้านการเรือน)

41. หญิงใดใบหูเหี้ยน ดังแงนจักสะน่อย
      หญิงนั้นเป็นแม่ค้า ก็พอได้สืบทึน
      (หญิงใด ใบหูสั้น จมูกบี้
      หญิงนั้น หากเป็นแม่ค้า ก็พออยู่ได้... ไม่รวยและไม่ขาดทุน)


42. หญิงใดผมดำเหลื่อม เขียวนินแมงภู่
      หญิงนั้นใผผู้ได้อยู่ซ้อน เป็นเจ้าเศรษฐี เจ้าเอย
     (หญิงใด ผมดำขลับ ดังปีกแมลงภู่
      หญิงนั้น ใครได้เป็นคู่ครอง จะร่ำรวยเป็นเศรษฐี)


43. หญิงใดมุดหลุดส้วย เอิกหวาตะโพกใหญ่
      หญิงนั้นทุกข์เท่าเฒ่า ความไฮ้แล่นเถิง
      (หญิงใด ปล่อยตัวปล่อยใจ แต่งตัวล่อชาย โชว์อก โชว์ขาอ่อน
      หญิงนั้น จะทุกข์ยาก ไม่มีความสุข)

44. หญิงใดทันตาแข้ว แงนเจิงพ้นเพิ่น
      หญิงนั้นเลี้ยงลูกเต้า มีได้ใหญ่สูง แท้แล้ว
      (หญิงใด ฟันเหยินโผล่ออกมา
      หญิงนั้น จะเลี้ยงลูกได้ดิบได้ดี เป็นใหญ่เป็นโต)


45. หญิงใดโขโมหน้า อกแงนด้ามเกี่ยว
      มันนั้นทุกข์บ่มั่ว ถือกะเซ้าคว้าขอ
      หญิงนั้นทำการสร้างอันใดบ่มีฮุ่ง เฮืองแล้ว
      อันว่า เงินและแก้ว บ่มีได้แก่นถง เจ้าเอย
      (หญิงใดใบหน้าใหญ่ เหมือนหน้ายักษ์
      หน้าอกแอ่นคล้ายด้ามเคียว...(หลังแอ่น)...
      หญิงนั้น เป็นคนทุกข์ยาก เก็บเงินไม่อยู่
      จะทำการสิ่งใดก็ไม่เจริญรุ่งเรือง)
  
    
46. หญิงใดสบดำปี้ เสมอหมากมอนสุก
      ตัญหาครองสงสาร ว่าอยากปันคืนฮ้อย
      อันว่าหญิงฝูงนี้ เทวดาแหนงหน่าย เขาแล้ว
      จึงให้มาเกิดก้ำ เมืองใต้ทีบคน
      เขาจิ่งสนเทฮ้อน ตัญหาบ่ฮู้อิ่ม
      ให้เจ้าจำจื่อไว้ บาท้าวอย่าเอา แท้เนอ
      (หญิงใดริมฝีปากดำสนิท ประหนึ่งผลหม่อนสุก
      หญิงนั้น เทวดายังเอือมระอา มีตัณหาจัด
      ไม่รู้อิ่มในตัณหา อย่าได้เอามาเป็นคู่ครอง)

--------------------------------------------------------

(อ่านฉบับสมบูรณ์ได้ในหนังสือ "ท้าวคำสอน" โดย อาจารย์มนัส สุขสาย)