ผญา คติสอนใจประจำวันที่ 26 เมษายน 2568:: อ่านผญา 
เป็นญิงก็ให้เป็นญิงแท้อย่าเป็นญิงมักง่าย ยิงกะยิงแท้แท้แนแล้วจั่งยิง แปลว่า เป็นหญิง(หรือยิง) ก็ให้เป็นหญิงจริงๆ อย่าเป็นหญิงมักง่าย ยิง ก็ให้ยิงจริงๆ เล็งแล้ว ค่อยยิง หมายถึง จะเป็นอะไร ขอให้เป็นให้สมบูรณ์ เป็นให้ดีที่สุด

สารานุกรมแมลงแห่งอีสาน  

มดเดียด...สารานุกรมแมลงแห่งอีสาน --- โดยอีสานจุฬาฯ
มดเดียด




ชื่อท้องถิ่น   มดเดียด , มดลิ้น (อีสาน) มดตะนอย(ภาคกลาง)
ชื่อวิทยาศาสตร์  Dolichoderus thoracicus
สปีชี่ย์     Dolichoderus sp

เป็นมดขนาดใหญ่ ชนิดหนึ่งของไทย ลำตัวยาว 12- 15  มิลลิเมตร
ลำตัวสีดำเป็นมัน เอวคอด หนวดและขาสีน้ำตาลอมเหลือง
เป็นมดที่มีเหล็กใน พิษร้ายกาจ เจ็บแสบคักขนาด พะนะ
สาเหตุที่คนอีสานตั้งชื่อให้มันว่า มดเดียด “เดียด”
คืออาการเหมือนโดนน้ำร้อนลวกเจ็บจี๊ด..สะเดิดโด่งไปเลย



ถิ่นอาศัย
สายพันธุ์นี้มักพบในเขตร้อน เช่น ไทย มาเลย์  ลาว เขมร พม่า อินโด
ชอบอาศัยตามทุ่งนา ทุ่งหญ้า ที่ราบ  ไม่ชอบป่าทึบ  ทำรังบนพื้นดิน
โดยรังจะมีพลเมืองไม่มาก 20- 30 ตัวเท่านั้น


ลักษณะนิสัย
มดเดียด ชอบออกล่าเดี่ยว ๆ  ไม่ไปเป็นฝูง เพราะเป็นมดขนาดใหญ่
มีพิษร้าย ล่าเหยื่อได้เพียงลำพัง  ดังแล้วแยกวง  
เป็นพฤติกรรมที่เลียบแบบมาจากมดเดียดนี่เองพี่น้อง
อาหารของพวกเขาคือ แมลง หนอน และสัตว์เล็ก อื่น ๆ ในระบบนิเวศ
คอยกำจัดศัตรูพืช หน้าที่ของเขาเป็นตัวห้ำ ที่คอยรักษาสมดุล
เป็นมดไม่ดุร้าย จะทำร้ายคนก็ต่อเมื่อ เราไปนั่งทับ
โดนตัวมันโดยไม่รู้ตัว  มันมีนิสัยใจกล้า ชอบผจญภัย ชอบสำรวจ

มดเดียด มดลิ้น เป็นมดนักล่า ไม่มีนิสัยเพิ่มจำนวนเท่าทวี
เพื่อก่อสงครามยึดพื้นที่  กุมอำนาจในอาณาบริเวณ เหมือนมดชนิดอื่น
ปกติ รังนึงจะมีแค่ 20 ตัว เป็นมดไร้เพศทั้งหมด ทำหน้าที่เป็นมดงาน
คือทำมาหากิน เมื่อถึงฤดูผสมพันธุ์ จึงมีมดเพศผู้ ซึ่งตัวเล็กกว่าเพศเมีย

อนึ่งเมื่อนางพญาในรัง มดลูกแห้ง  มีอายุเยอะ ออกไข่ได้ไม่ดี
มดในรังก็จะคัดเลือกนางพญาใหม่ โดยการต่อสู้กันในรัง
ตัวไหนมีผู้สนับสนุนมาก ก็จะเป็นนางพญาในรังนั้นแทนตัวเก่า



การทำรัง
มดชนิดนี้ ทำรังบนพื้นดิน โดยจะขุดรู แล้วนำเม็ดดินละเอียด
มาปั้นเป็นรูปถ้วยบริเวณทางเข้ารัง
เหมือนดังคำอีสานโบราณว่าไว้
“ ผู้กางมองอยู่ห้วย  ผู้ปั้นถ้วยอยู่โคก”
รังของมดประเภทนี้ จำแนกได้ 2 ประเภท
1.รังในที่ดอนดินทราย
   ปั้นเป็นรูปถ้วยด้วยกองดินทรายละเอียด
2. รังในที่ราบลุ่ม
    ปั้นเป็นรูบแท่งกระบอก ทางเข้ารังอยู่ยอดบนสุด เพื่อป้องกันน้ำท่วม
    ในรังในรู แยกเป็นห้องเก็บอาหาร(ไว้กินตอนแล้ง)  ห้องนางพญา
    ห้องเอนกประสงค์  และห้องหลบภัยฉุกเฉิน



ประโยชน์
ช่วยรักษาสมดุลระบบนิเวศ กำจัดการแพร่ระบาดของตั๊กแตนและหนอน
กำจัดหอยทากกินพืช และปลวก



ความเกี่ยวพันธ์ในวิถีชีวิตอีสาน
มดเดียด หรือ มดลิ้น เป็นมดที่พบได้ตาม ท้องนา เดิ่นดอน
ทุ่งหญ้า คันนา ทั่วไป เป็นแมลงประจำถิ่น พบเห็นประจำ
ทั้งตัวผู้เขียนเองก็ เคยถูกมันกัดตั้งแต่เด็กจนโต
เป็นเรื่องปกติ เจ็บๆ คันๆ  จนกระทั่งร่างกาย
มีภูมิต้านทาน  บ่ย้าน   ถึกตอดก็แทบไม่รู้สึกเจ็บ
มีนิทานเรื่องเล่าถึงมดตะนอย หรือแม้กระทั่ง
กลอนลำ บทเพลงที่พูดถึง  แอวกิ่วมดตะนอย
ด้วยชีวิตชาวอีสานส่วนใหญ่อยู่กับท้องทุ่ง
ทำนา บริบทชีวิตจึงเกี่ยวข้องพบเจอสิ่งเหล่านี้ประจำ

กล่าวสรุป
สัตว์และพืชในท้องถิ่นล้วนมีประโยชน์
ทั้งในทางตรงทางอ้อม ล้วนทำหน้าที่ไผมัน
กุมสมดุลชีวิตแห่งโลกใบนี้ไว้ แม้ตัวเล็กขนาดไหนก็ตาม

 
Creative Commons License
ชมรมอีสานจุฬาฯ... สารานุกรมแมลงแห่งอีสาน